Dagfari - des. 2020, Blaðsíða 13

13
DESEMBER 2020
Blm: „En síðar beinist athygli þín aftur að
mengunarmálunum á vellinum?“
„Já, ég fór að kenna í Menntaskólanum við
Hamrahlíð og greip í ýmis önnur verkefni,
en gætti þess alltaf að fylgjast með í mínu
fagi. Maður hafði allar klær úti til að afla
upplýsinga, sem var nú ekki alltaf auðvelt
áður en internetið kom almennilega til
sögunnar. Ein af þeim leiðum sem ég nýtti
mér var að sækja bókasöfnin, s.s. bókasafn
læknadeildar í Háskólanum, en þangað
komu geisladiskar sem höfðu að geyma heilu
fagtímaritin. Það voru nú ekki margir sem
nýttu sér þessa þjónustu, læknadeildarsafnið
var nánast einkabókasafn mitt um tíma ef svo
mætti segja!“
Mengandi herstöðvar um víða veröld
Það voru þó ekki torfengin læknatímarit sem
komu Einari Val á sporið varðandi vatnsbólin
á Miðnesheiði, heldur tónlistarritið Rolling
Stone. Unnendur hljómsveitarinnar Dr. Hook
& the Medicine Show vita hversu dýrmætt
það er að komast á forsíðu þess ágæta
tímarits, en þar má þó finna fleira en myndir
af vinsældasæknum tónlistarmönnum.
„Ég rakst á stórmerkilega grein í The Rolling
Stone sem fangaði athygli mína. Hún fjallaði
um mengun vegna bandarískra herstöðva víðs
vegar um heiminn og var mikil opinberun.
Forsíðumynd blaðsins kallaðist á við þessa
úttekt og við notuðum hana aftur á forsíðu
Dagfara árið 1992 þegar fjallað var um
mengunina.
Um þessar mundir var mikil umræða í
Bandaríkjunum um mengunarmál. Eins
afleitur forseti og Richard Nixon var, á
hann heiður skilinn fyrir að stofnsetja EPA
(Environmental Projection Agency) sem
var lykilstofnun í að setja viðmið og staðla
í eftirliti með mengun og notkun skaðlegra
efna. Í fyrstu beindust rannsóknirnar að
mengunarmálum heimafyrir en síðar var
farið að huga að áhrifum bandarískra
umsvifa í öðrum löndum. Um alls konar
mengun var að ræða, en fyrst og fremst voru
þetta leysiefni og afísingarefni sem notuð
voru til að halda flugbrautum auðum og
íslausum. Slík efni eru notuð í tengslum við
almennt farþegaflug, en í margfalt meiri mæli
á herflugvöllum þar sem gerð er krafa um
að flugbrautir séu ætíð marauðar og til reiðu
allan ársins hring.“
Einar Valur fór að viða að sér frekari upp-
lýsingum og ræddi málið við félaga sína
í Samtökum herstöðvaandstæðinga. „Þá
rifjaði Árni Hjartarson upp að Orkustofnun
hafði um miðjan níunda áratuginn verið látin
rannsaka vatnsból hersins á vellinum eftir að
grunur kom upp um mengun. Þarna var verið
að leita að nákvæmlega sömu efnum og verið
höfðu til vandræða í tengslum við herflugvelli
annars staðar. Niðurstaða þeirra rannsókna
varð sú að talsvert fannst af lífrænum leysi-
efnum og var vatnsbólunum lokað í skynd-
ingu. Um ári síðar var svo farið að rannsaka
ástandið í vatnsbólum Keflvíkinga og Njarð-
víkinga. Niðurstaðan varð á sömu leið og var
í skyndingu ráðist í gerð nýrrar vatnsveitu.“
Blm: „Væntanlega hefur mönnum brugðið
við þessar fréttir af drykkjarvatnsmengun á
sínum tíma. Ollu þær ekki uppnámi?“
„Það var ótrúlega lítið gert úr þessum
fregnum og stjórnvöld vildu láta eins og
málið væri bara úr sögunni um leið og nýja
vatnsveitan var tekin í gagnið. Enginn vildi
svara því hvernig hreinsa ætti upp gömlu
mengunina eða leggja mat á hvaða tjóni hún
hefði ollið. Utanríkisráðuneytið undirritaði
á árinu 1989 fráleitt samkomulag við Banda-
ríkjaher vegna grunnvatnsmengunarinnar
sem fól það í sér að Bandaríkjamenn væru
lausir allra mála með því að greiða fyrir nýju
vatnsveituna fyrir Suðurnesjamenn. Íslenska
ríkið afsalaði sér þannig öllum endurkröfu-
rétti vegna mengunarinnar.
Ég notaði tengsl mín í pólitíkinni og fékk þær
Sigríði Jóhannesdóttur og Auði Sveinsdóttur,
sem báðar voru varaþingmenn Alþýðubanda-
lagsins, til að spyrja út í þessa samninga. Þar
lýsti Jón Baldvin, sem þá var utanríkisráð-
herra, sig himinsælan með samningana við
Umhverfisverndarsinnar
gáfu út minnisstætt kort um
umhverfisáhrif virkjanna
árið 2005.