Dagfari - des. 2020, Blaðsíða 31

31
DESEMBER 2020
Hírósíma eftir árásina.
nokkurra manna sem komið hafi að ákvörð-
unartökunni sem miðaðist að því að uppræta
„ranghugmyndir“1)
Meðal þeirra sem mest höfðu sig í frammi í
þessari umræðu var Henry Stimson fyrrum
hermálaráðherra Bandaríkjanna sem skrifaði
í febrúar 1947 grein í tímaritið Harper ś
Magazine sem bar titilinn „The Decision to
Use the Atomic Bomb.“ Grein Stimsons, sem
og endurminningar hans sem samdar voru af
honum sjálfum og McGeorge Bundy (sem var
í raun meðhöfundur greinarinnar í Harper ś
Magazine), urðu snemma upphafspunktur
rannsókna þeirra sagnfræðinga sem reyndu
að rekja aðdraganda ávörðunarinnar um að
beita kjarnorkusprengjunum í ágúst 1945.
Sú mynd sem hermálaráðherrann fyrrverandi
og samverkamenn hans reyndu að draga upp
var á þessa leið: Bandarísk yfirvöld ákváðu
að vandlega íhuguðu máli að notkun kjarn-
orkuvopnanna væri illskárri valkosturinn. Að
mati Stimsons var ljóst að með ákvörðuninni
um að nota sprengjurnar væri verið „að kalla
dauða yfir meira en hundraðþúsund Japana“
Á hinn bóginn, taldi Stimson, hefðu árásirnar
hlíft Bandaríkjunum, bandamönnum þeirra
og heiminum öllum við innrás á meginland
Japans. „Ég var upplýstur“, skrifaði Stimson,
um að slík innrás kynni „að kosta líf eða limi
meira en milljón manna og væru þar banda-
rískir hermenn einir taldir. Að auki mætti
búast við miklu mannfalli bandalagsríkja og
ef innrásin hefði gengið að óskum hefði í ljósi
reynslunnar mátt reikna með miklu fleiri
föllnum í liði óvinarins.“ Þegar allt kom til
alls hafi eyðilegging Hírósíma og Nagasakí
„orðið til að binda enda á stríðið við Japan.“
Söguskýringu Stimsons hefur verið andmælt
af sagnfræðingum af ýmsum ástæðum. Í
fyrsta lagi er ekki að sjá af heimildum að
Bandaríkjastjórn hafi eytt mikilli orku í að
ræða hvort kjarnorkuvopnum skyldi beitt yfir-
höfuð. Umræðan snerist fyrst og fremst um
það hvernig, hvenær og hvar þau skyldu
notuð.
Í öðru lagi virðist samanburður Stimsons
byggjast á villandi áætlunum sem fegra hans
málstað. Samkvæmt skjölum sem gerð hafa
verið opinber áætlaði Bandaríkjaher í júní
1945 að allsherjarinnrás í Japan gæti þýtt
allt að 220 þúsund særða eða fallna – sem er
talsvert minna en orð Stimsons um„meira
en milljón“ fórnarlömb. Þá gerðu áætlanir
hersins ráð fyrir að af þessum 220 þúsund
myndu um 46 þúsund láta lífið.2) Fjöldi þeirra
sem fórust í Hírósíma og Nagasakí reyndist
líklega að minnsta kosti tvöfalt fleiri en þessi
„rúmlega hundraðþúsund“ sem Stimson
áætlaði árið 1947.
Í þriðja lagi stenst sú hugmynd enga skoðun
að Bandaríkjastjórn hafi staðið frammi
fyrir einungis tveimur kostum í ágúst 1945
– allsherjarinnrás eða kjarnorkuárásum á
fjölmenn svæði í Japan. Aðrar mögulegar
leiðir hefðu getað falið í sér samningavið-
ræður, að sýna eyðileggingarmátt kjarn-
orkusprengjunnar með því að varpa henni á
óbyggt svæði3), áframhaldandi loftárásir með
hefðbundnum sprengjum, meiri efnahags-
þvinganir og að bíða eftir að Sovétríkin lýstu
stríði á hendur japanska keisaradæminu.
Í fjórða lagi er það engan veginn fullljóst að
kjarnorkusprengjurnar hafi ráðið úrslitum um
uppgjöf Japana. Herstjórn Japana hafði um
allnokkurt skeið verið klofin í tvær fylkingar:
„friðarhópinn“ sem taldi að Japanir ættu
að leita leiða til að binda enda á stríðið eins
skjótt og auðið væri og „stríðshópinn“ sem
áleit rétt að halda áfram að berjast þar sem
vonir væru til þess að Sovétmenn hefðu
milligöngu um hagstæða friðarsamninga
við Bandaríkin og Bretland. Að mati hins
virta sagnfræðings Tsuyoshi Hasegawa, sem
kannað hefur gögn úr japanska stjórnkerfinu
voru það brot Sovétmanna á griðasamningi
ríkjanna og árás þeirra á Japan þann níunda
ágúst 1945 sem varð kornið sem fyllti mælinn
og varð til þess að keisarinn ákvað þegar
daginn eftir að gefast upp (sú ákvörðun tók
formlega gildi nokkrum dögum síðar eftir
umræður á vettvangi þingsins). Niðurstaða
Hasegawa er sú að án innrásar Sovétmanna
hefðu kjarnorkuárásirnar að öllum líkindum
ekki nægt til að þvinga Japani til uppgjafar,
svo lengi sem þeir gátu enn haldið í vonina
um samninga fyrir tilstilli Moskvuvaldsins.4)
Sagnfræðingurinn John Dower kemst að
þeirri niðurstöðu að þátttaka Sovétmanna í
1) Barton J. Bernstein: „Seizing the Contested Terrain of Early Nuclear History: Stimson, Conant, and Their Allies Explain the Decision to Use the Atomic Bomb“, Diplomatic History, 1993:1.
2) Barton J. Bernstein: „Reconsidering Truman’s claim of ‘half a million American lives’ saved by the atomic bomb: The construction and deconstruction of a myth“, Journal of Strategic Studies, 1999:1.
3) https://thebulletin.org/2016/08/why-the-united-states-did-not-demonstrate-the-bombs-power-ahead-of-hiroshima/
4) Tsuyoshi Hasegawa: Racing the Enemy: Stalin, Truman, and the Surrender of Japan, Harvard University Press, 2009.