Vinnan - 01.04.1998, Blaðsíða 5

Heilsufarslegt vandamál
samfélaginu. Tryggja verður sjálf-
stæðan rétt beggja foreldra til fæðing-
arorlofs. Þá er einnig brýnt að réttur
til fæðingarorlofs verði aukinn og or-
lofstímabil lengt.
Vinna þarf að því að nýgerður
samningur Evrópusamtaka launa-
fólks og atvinnurekenda um „for-
eldraorlof ‘ taki gildi hérlendis þannig
að foreldrar í fullu starfi fái betri
möguleika til að sinna bömurn sínum
á fyrstu árunum. I kjarasamningum
verði hugað að möguleikum á sveigj-
anlegum vinnutíma þannig að fjöl-
skyldufólk hafi möguleika á að sam-
ræma vinnu og fjölskyldulíf. Þá þarf
að tryggja möguleika á dagvistun
fyrir börn undir tveggja ára aldri.
Jafnframt þarf að hvetja sérstaklega
til þess að feður nýti sinn rétt til fæð-
ingar- og foreldraorlofs ekki síður en
mæður."
Ráttarstaða íslenskra
foreldra er slæm
Á Islandi er fæðingarorlof styst og
verst greitt af Norðurlöndunum, ein-
ungis 26 vikur. Danskir foreldrar eiga
rétt á 28 vikna greiddu fæðingarorlofi
og allt að 52 vikna foreldraorlofi utan
þess. I Svíþjóð er sami réttur samtals
64 vikur, í Noregi 52 og Finnlandi
44. ^
Islenskt launafólk á væntanlega
eftir að geta nýtt sér foreldraorlof
innan skamms því Evrópusamtök
verkalýðsfélaga (ETUC) og atvinnu-
rekenda (UNICE, CEEP) hafa gert
rammasamning um foreldraorlof sem
veitir öllum foreldrum rétt til allt að
þriggja mánaða orlofs til að annast
börn sín fram til átta ára aldurs. Full-
trúar bæði ASÍ og VSÍ tóku þátt í
gerð samningsins.
Foreldraorlofið á að vera liður í
því að samræma fjölskylduábyrgð og
þátttöku á vinnumarkaði sem og
jafna stöðu kynjanna. Samningurinn
felur í sér að hvort foreldri skuli eiga
rétt á minnst þriggja mánaða orlofi
frá vinnu vegna fæðingar eða ættleið-
ingar bams til viðbótar við hefðbund-
ið fæðingarorlof. Foreldraorlofið skal
tekið á fyrstu 8 æviámm bamsins og
er ekki framseljanlegt milli foreldra.
Samningurinn er rammasamning-
ur sem felur í sér lágmarksákvæði
fyrir Evrópska efnahagssvæðið en
framkvæmd og útfærsla hvílir á
hverju landi fyrir sig. Með tilskipun
Evrópusambandsins er samningurinn
hins vegar orðinn bindandi fyrir öll
Möguleikar fjölskyldufólks á að
deila með sér ábyrgð á
heilmilislífi og þáttttöku á vinnu-
markaði hafa verið takmarkaðir.
Ihaldssemi samfélagsins, tregða við
að viðurkenna rétt feðra til umönn-
unar barna sinna og skortur á fjöl-
skyldustefnu á vinnumarkaði hafa
valdið því að konur þurfa að standa
undir tvöföldum kröfum, á vinnu-
stað og sem mæður. Afleiðingamar
koma niður á heilsu þeirra eins og
komið hefur fram á ráðstefnum um
heilsufar kvenna, sem haldnar hafa
verið á Akureyri og í Reykjavík á sl.
vikum.
aðildarríki EES sem ber að taka upp
reglur tilskipunarinnar í síðasta lagi
3. júní nk. Ríkisstjómin hefur nú til-
kynnt að samningurinn verði tekinn í
gildi hérlendis á næstunni.
Nú eru heildarsamtök launafólks í
Evrópu að þrýsta á um að aðildarrík-
in fjármagni orlofið líkt og fæðingar-
orlof því að án greiðslna er hætt við
að rétturinn verði aðeins táknrænn.
Tími til að endurskoða
iæðingarorloískerlið
Breytingar á lögum um fæðingarorlof
sem tryggja sjálfstæðan rétt karla á
almennum vinnuntarkaði til tveggja
vikna sjálfstæðs fæðingarorlofs tóku
gildi um sl. áramót. Ljóst er að með
ákvörðun ríkisstjómarinnar og breyt-
ingu á fæðingarorlofslöggjöfinni er
verið að bregðast við kröfum sam-
taka launafólks um aukinn rétt for-
eldra, bæði feðra og mæðra, til fæð-
ingar- og foreldraorlofs.
Þrátt fyrir að breytingamar feli í
sér framför er ljóst að þær era engan
veginn fullnægjandi. Eftir stendur
krafa verkalýðshreyfingarinnar um
róttækar réttarbætur fyrir foreldra.
Með breytingunum er haldið áfram
að mismuna launafólki varðandi
greiðslur í fæðingarorlofi eftir því hjá
hverjum það starfar. Þannig er
greiðslur til feðra sem starfa hjá ríki
og sveitafélögum verulega hærri en
greiðslur til feðra sem starfa á
almenna vinnumarkaðnum.
Með breytingunum er feðrum
tryggður sjálfstæður réttur til tveggja
Svo virðist sem heilsa ungra úti-
vinnandi kvenna með börn sé að
verða alvarlegt vandamál, til að
mynda hefur komið í ljós í sænskri
könnun að heilsufar þessa hóps er
mun lakara en annarra á vinnumark-
aði. Sama sýnir könnun sem gerð
var meðal útivinnandi kvenna í
Bretlandi árið 1994. Konumar eru
10-20% líklegri til að vera þjakaðar
af streitu en karlamir.
Ingólfur V. Gíslason, frá skrif-
stofu jafnréttismála, ræddi þessi mál
á ráðstefnu í Reykjavík í byrjun árs.
Ingólfur hefur kannað viðhorf ís-
lenskra karla til jafnréttis og hvemig
vikna fæðingarorlofs sem taka má
hvenær sem er á fyrstu átta vikunum
eftir fæðingu eða heimkomu barns,
þegar um er að ræða ættleiðingu eða
barn er tekið í varanlegt fóstur. Þá
skal réttur föður vera fjórar vikur ef
um er að ræða alvarlegan sjúkleika
barns eða alvarleg veikindi móður.
Jafnframt á faðir rétt á fæðingarorlofi
í tvær vikur til viðbótar fyrir hvert
bam umfram eitt.
Tekjuskerðiog má
ekki hindna töko orlofs
ASI bendir á að tekjuskerðing for-
eldra í fæðingarorlofi megi ekki
standa í vegi fyrir töku þess. Sam-
kvæmt nýju lögunum er gert ráð fyrir
að hámark greiðslu til feðra á al-
mennum vinnumarkaði sé kr. 32.155
fyrir tvær vikur. Þá er verið að reikna
með fæðingarstyrk í hlutfalli við or-
lofslengd og fæðingardagpeningum í
14 daga. Þetta er undir lágmarkslaun-
um sem eru orðin kr. 70 þúsund á
mánuði frá og með I. janúar sl. Hins
vegar er körlum sem starfa hjá ríkinu
tryggður réttur til fullra dagvinnu-
launa í fæðingarorlofi auk helmings
af meðaltals yfirvinnu og vaktaálagi.
Meðallaun karla hjá ríki og borg
voru á 2. ársfjórðungi 1997 um 164
þúsund og á almennum markaði vel á
2. hundrað þúsund með öllu. Það er
því ljóst að karlar sem vinna hjá rík-
inu munu fá að meðaltali meira en
helmingi hærra íæðingarorlof en
karlar á almennum markaði. Einnig
lítur út fyrir að karlar á almennum
verkaskiptingu er háttað á heimilum
þeirra. I ljós kom að þótt karlamir
tækju þátt í heimilisstörfunum væri
það iðulega á forsendum kvennanna
og þegar þær gæfu kallið. „Hún
ræður þessu alveg“ eins og einn við-
mælenda hans orðaði það.
Ingólfur hefur bent á að bættar
aðstæður karla til að sinna fjöl-
skyldu og bömum gætu verið lykill-
inn að bættu heilsufari kvenna.
Konur væm að sjálfsögðu engar of-
urkonur sem gætu sinnt fullu starfi
innan sem utan heimilis.
„Það sem maður vildi gjama sjá
gerast er að karlar verði í auknum
markaði þurfi að uppfylla strangari
formskilyrði en ríkisstarfsmenn, sbr.
að vera í hjúskap eða skráðri óvígðri
sambúð.
Auk nýju ákvæðanna um sjálf-
stætt fæðingarorlof feðra er í lögum
um fæðingarorlof kveðið á urn sex
mánaða almennt fæðingarorlof.
Móður er heimilt að framselja hluta
af almenna fæðingarorlofinu til föður
eftir að hún hefur sjálf nýtt að lág-
marki einn mánuð. Um greiðslur til
feðra sem nýta rétt til töku almenna
fæðingarorlofsins gildir sú regla að
þeir eiga rétt til greiðslu fæðingar-
dagpeninga frá Tryggingastofnun
enda leggi þeir niður launaða vinnu
þann tíma. Þeir miðast við atvinnu-
þátttöku og eru að hámarki 1.240 kr.
á dag. Fæðingarstyrkur er greiddur til
móður.
Tími til að endurskoða keriið
Eins og oft hefur verið bent á er réttur
foreldra til fæðingarorlofs og for-
eldraorlofs mun lakari hérlendis en
annars staðar í Norður-Evrópu, bæði
hvað varðar lengd orlofs og greiðslur.
Þetta á sérstaklega við um almenna
vinnumarkaðinn. Kerfið er auk þess á
margan hátt orðið ósamkvæmt sjálfu
sér og ómarkvisst.
ASI segir augljóst að taka þarf
upp reglurnar um fæðingarorlof og
endurskoða kerfið í heild sinni. Að-
laga þarf réttindi íslenskra foreldra að
nútímakröfum og þeim skuldbinding-
um gagnvart launafólki sem íslensk
stjórnvöld hafa tekið á sig með al-
þjóðlegu samstarfi. Það er til dæmis
Jafnrettið eykst
þegar norðar dregur
Það er ekki aðeins á Islandi
sem þessi spurning um sam-
hæfingu atvinnu- og fjöl-
skyldulífs veldur fólki andvök-
um. Alls staðar er verið að
leita leiða til að tengja saman
vinnu og fjölskyldulíf. Enn þá
lendir það þó á konunum að
sinna tvöfaldri vinnu, eins og
nýleg könnun í Evrópu sýnir
fram á.
önnun Eurostat, tölfræðiskrif-
stofu ESB, sýnir að jafnréttið
eykst þegar norðar dregur, ef svo má
segja, þótt staðfest sé að flestar kon-
ur séu í raun í tvöfaldri vinnu við
þvotta, bamagæslu og þrif að lokn-
unt hefðbundnum vinnudegi utan
heimilisins. í Suður-Evrópu virðast
konur ekki geta reiknað með aðstoð
frá eiginmanni sínum eða sambýlis-
manni en það breytist þegar norðar
dregur. Danskir karlar eru til að
mynda mun samstarfsfúsari og
næstum jafnmargir danskir karlar og
konur sinna bömunum.
Hvað Evrópusambandið í heild
varðar sýnir rannóknin að 69%
kvenna en aðeins 27% karla sinna
bömum sínunt í meira en fjóra tíma
á dag. Bamauppeldið er því kvenna-
svið eins og sagt er í skýrslunni.
Þegar litið er á heimavinnandi
húsmæður lenda Danir neðst á list-
anum með aðeins 4% kvenna heima
við. (Evrópuráðinu finnst það svo
lág tala að það segir hana vart töl-
fræðilega marktæka). I Portúgal eru
22% kvenna heimavinnandi en Irar
slá öll met með 60% kvenna heima
við. Evrópuráðið bendir á að hús-
móðurhlutverkið sé tengt menntun,
þar sem um helmingur allra heima-
vinnandi húsmæðra hafi enga eða
mjög takmarkaða menntun að baki.
Sérfræðingar ráðsins könnuðu
einnig hvort konurnar væru ham-
ingjusamar eða sátttar við stöðu
sína. Niðurstaðan var sú að heima-
vinnandi húsmæður voru ekki eins
ánægðar og konur sent höfðu starf
úti á vinnumarkaðnum. Evrópskum
konum virðist líða best ef þær geta
unnið úti. 16% heimavinnandi hús-
mæðra í ESB eru ósáttar við hlut-
skipti sitt en aðeins 7% útivinnandi
kvenna segjast ósáttar. Sérstaka at-
hygli vekur að í Grikklandi og á ítal-
íu segist þriðjungur heimavinnandi
kvenna vera ósáttur.
Flestar óánægðu - eða ósáttu
„Hamingja konunnar lelst í því að vera eilítt í vinnunni!"
konumar voru í Grikklandi og Ítalíu, Danmörku ánægðar nteð stöðu sína.
en hins vegar eru tvær af hverjum
þremur heimavinnandi konunt í
mæli sjálfstæðir gerendur á heimil-
um sínum,“ sagði Ingólfur. „Bæði
sökum þess að þeir vilji það og sök-
um þess að konurnar veiti þeim
rými til þess. Og ég held að bömin
og staða foreldra gagnvart þeim sé
um margt lykilþáttur í því ferli. Að
sjálfstæð umhyggja og umönnun
karla rnuni bæði auka skilning
þeirra og þekkingu á mörgum duld-
um þáttum heimilisrekstrar og gera
konum ljóst að þeir geta þetta ekkert
síður en þær, þó þeir ef til vill geri
eitthvað öðruvísi.“
staðreynd að ísland er eina landið á
Evrópska efnahagssvæðinu sem ekki
er með tekjutengdar greiðslur í fæð-
ingarorlofi.
ASI hefur sýnt fram á að Evr-
óputilskipun um vinnuvemd og rétt-
indi bamshafandi kvenna og kvenna
með bam á brjósti hafi ekki verið tek-
in í gildi á fullnægjandi hátt hérlend-
is. Tilskipunin kveður meðal annars á
um að konur eigi rétt á að a.m.k. 14
vikna fæðingarorlofi á launum sem
ekki em lakari en þær fengju í veik-
indum. Þetta hafa stjórnvöld viljað
túlka sem sjúkradagpeninga Trygg-
ingastofnunar en þeirri túlkun hefur
ASÍ mótmælt.
í viðtali hér aftar í blaðinu segir
Sinead Tieman, starfsmaður jafnrétt-
ismála hjá ETUC, Evrópsku verka-
lýðshreyfingunni, að breyta þurfi
þessari Evróputilskipun vegna þess
að sums staðar fái konur ekki að
halda launum sínunt heldur þurfi að
sætta sig við sjúkrapeninga. Sinnead
nefnir sem dæmi að fyrirtæki sendi
konur heim á sjúkrapeningum í stað
þess að færa þær til í starfi, eins og
tilskipunin kveður á um, ef um
hættuleg störf er að ræða. Þessi gagn-
rýni getur allt eins átt við túlkun ís-
lenskra stjómvalda.
Lykilatniði á leið til Iramtíðar
Samræming atvinnu- og fjölskyldu-
lífs er verkefni sem verkalýðshreyf-
ingin þarf að taka á af fullri alvöru.
Margir segja að vinna að þessu verk-
efni sé eitt af lykilatriðunum á leið
verkalýðshreyfingarinnar til framtíð-
ar.
Verkefnið snýst fyrst og fremst
um lífsgæði, hvað menn vilja fá út úr
vinnunni. Það er einmitt það sem
verkalýðshreyfingin hefur verið að
beina athyglinni að á sl. ámm jafnt á
Evrópuvettvangi sem innan einstakra
aðildarríkja. Ekki endilega pening-
amir í launaumslaginu heldur aukin
lífsgæði. Jafnréttis- og fjölskyldu-
nefnd ASI boðar til þessarar ráð-
stefnu til þess að komast nær þessu
takmarki. Markmiðið er að kynna
hugmyndir sambandsins og hvetja til
aðgerða, jafnt á vinnumarkaði sem í
pólitfk.
Arfur fortíð-
arinnar
r
Iamerískri teiknimyndaseríu
sem Doonsbury heitir spunnust
eftirfarandi samræður milli hjóna.
Hún spyr: „Af hverju er ég
stöðugt með samviskubit yfir því
að ég sé ekki nægilega mikið
með syni okkar? Ekki hefur þú
neitt samviskubit.“ Og hann svar-
ar: „Það er ósköp einfalt. Þú ert
miklu minna með honum en
mamma þín var með þér og ég
er miklu meira með honum en
pabbi var með mér.“
Ingólfur V. Gíslason
5