Börn og menning - 01.02.1997, Qupperneq 13

BÖRN OG /v\ENN|NG
‘Ttté'i £ C ft tfs&t . . .
*Vett(A<z*týun, 'ittHö^ccculci, o-y, m<f*tcttc&tcvicpuictu<z.
Ég hef stundum haldið því fram, að ég sé að basla
við að skrifa bækur sem börn geti líka lesið.
Almennt eiga bækur helst að vera ætlaðar fólki
— öllu fólki. Og víst er að ekkert vita böm betra en
að njóta einhverrar ánægju með hinum fullorðnu,
hvort sem það er bók, leiksýning, tónlist eða bara
samverustund, sem börnin vita að gllir hafa
nokkurt gaman af. Þetta þýðir auðvitað ekki að
höfundur skrifi á sama hátt fyrir böm og fullorðna.
í fyrsta lagi er málþroski lítilla bama hvergi nærri
nægur til lesturs hvers sem er né heldur reynslu-
heimur þeirra slíkur, að þau ráði við þann
frumskóg sem heimur okkar hinna fullorðnu er.
Það ætti að vera hlutverk okkar sem skrifum fyrir
börn að leiða þau hægt og varlega inn í þann heim.
Ofurvarlega. Það fer því ekkert milli mála að
langtum vandasamara er að skrifa fyrir börn en
fullorðna, sem ekki er alltaf metið sem skyldi.
Menn hafa víða um heim gert sér ljóst að
lestrarkunnátta kunni að vera í hættu vegna
aðstreymis annarra fjölmiðla, börn og unglingar
venjist af því að lesa langan texta og orðaforði
rýrist svo mjög að fólk nálgist að verða ólæst.
Grunnskólakennarar hér í landi heyja hetjulega
bráttu gegn þessari þróun og oft með ágætum
árangri, svo að enn sem komið er lesa íslensk börn
umtalsvert magn bóka. Það er því verðugt verkefni
fyrir rithöfunda að skrifa fyrir börn, en hvort
tveggja er að slíkar bækur skila miklu minni
tekjum fyrir höfundana en bækur fyrir fullorðna og
eru oft dýrari í útgáfu, einkum bækur fyrir allra
yngstu börnin, þar sem þær krefjast mikilla
myndskreytinga. Og ekki er síður mikilvægt að
börn kynnist góðri myndmennt. Það ætti því að
vera kappsmál stjórnvalda að hlúa að blómlegri
bókaútgáfu handa yngstu lesendunum með
einhvers konar stuðningi, en á því hefur ekki verið
sýnilegur áhugi.
Höfundur barnabókar sem vandar sig gerir sér
ljóst að bók ætluð börnum lýtur öllum sömu
lögmálum og bók fyrir fullorðið fólk. Hún þarf að
hafa trausta byggingu, vera á góðu máli og
persónusköpun þarf að vera skýr og umfram allt
verður hún að vera skemmtileg, þ.e.a.s. að vekja
áhuga lesandans. Barnabók sem börnunum leiðist
að lesa er lítils virði, eins og raunar gildir um allt
fólk og allar bækur. Ég hygg að skrifa megi fyrir
böm um flest það sem fyrir ber í mannlegu lífi og
engin nauðsyn sé að hlífa þeim við staðreyndum
lífsins. Heimur bamanna er ekki miklu rósrauðari
en foreldranna og fölsun á veruleikanum er
andstæða allrar góðrar listar. Þvert á móti á listin að
varpa ljósi á hann, mörgum ljósum, en ekki sveipa
hann þoku og myrkri. Meginatriðið er að farið sé
að með gát. Gleði, sorg, reiði og dapurleiki mega
ekki renna saman í tilfinningalegan rugling, sem
barnið fær ekki unnið úr. Slíkt kann að vekja
barninu angist sem ekki er æskilegur fylginautur
þess. Barninu þarf að gefa væntingar til lífsins,
styrkur til að takast á við það, svo að það verði
sterkara að lestri loknum.
Fmmkrafa til þeirra sem taka að sér óumbeðnir
þá ábyrgð að hafa áhrif á annarra manna börn
— vonandi er ætlunin að þau áhrif séu þroskandi
og góð — geta það því aðeins að þeim þyki vænt
um börn. Bækurnar þurfa að vera börnunum
gleðigjafi sem gerir þau að ötulum lesendum ævina
út. Án lesenda verða engir rithöfundar og stöðnun
tungunnar blasir við. Og hvar erum við þá stödd?
Höfundurinn, bókin, lesandinn er þrenning sem
ekki verður aðskilin. Hún er næstum heilög hverri
þeirri þjóð sem vill búa í frjálsu og sjálfstæðu
samfélagi hugsandi einstaklinga. Og er það ekki
það sem við viljum vera um alla framtíð hér í
landinu okkar?
Guðrún Helgadóttir