Börn og menning - 01.09.1999, Blaðsíða 40

BÖRN OG ^ENNiNG
innan þessarar vanmetnu bókmennta- og listgreinar.
Erlendis hefur myndasagan verið viðurkennd sem
bókmenntaform fyrir bæði börn og fullorðna en hér á
landi er enn áberandi sú tilhneiging að flokka
myndasögur skilyrðislaust sem barnaefni.
Þessi flokkun ber með sér gamalgróna fordóma
gagnvart sjónrænu efni sem fela í sér að hið sýnilega er
„séð“, sem einfalt eða „augljóst“, en ekki margrætt og
flókið táknkerfi eins og tungumálið. Um leið birta þessir
fordómar ákveðinn ótta gagnvart hinu sýnilega, því
jafnframt því að sjóninni fylgir skilningur þá er hinu
sýnilega gefið vægi sem þykir ógnvænlegt að því leyti að
ímyndin er álitin hafa vald til að hafa áhrif á
varnarlausan einstaklinginn. Augað er þá „séð“, sem
einskonaf gluggi þangað sem ímyndin þrykkist inn, líkt
og við ljósritun eða stimplun og iðulega er talað um
heilaþvott og hugsunarlausa neyslu í sambandi við
auglýsingar, kvikmyndir, myndasögur og sjónvarp.
Þessi umræða um heilaþvott vísar til umræðunnar um
afþreyingar- eða dægurmenningu og stöðu hennar
gagnvart fagurmenningu. Þar er þeim iðulega stillt upp
sem andstæðum sem er hliðstæð andstæðu og stig-
skiptingu ímyndar og orðs, þarsem afþreyingar-
menningin er séð sem sjónræn en fagurmenningin
tengist orðinu. Þessir fordómar hafa átt ríkan þátt í því
að myndasagan hefur ekki fengið viðurkenningu, enda er
hún oft álitin myndskreytt saga þarsem lítið vægi
textans er til marks um léttvægi bókarinnar. Hver man
ekki eftir að hafa verið gagnrýndur fyrir að lesa „bara“,
Á6ÆTT... MUNP/J B-SAf?A.. HM.. A€>
HLEKKJA HANN AFTL)/?....
myndasögur? Einu sinni náðist ég á mynd með mynda-
sögu í höndunum og þótti fólki bókaormurinn litli hafa
sett niður. (Gott ef ekki hlakkaði í sumum).
Síðastliðið vor hóf göngu sína Myndasöguklúbbur
íslands sem helgar sig útgáfú á vönduðum myndasögum
frá Evrópu. Annarsvegar er gefið út efni sem miðast við
börn og hinsvegar efni sem ætlað er fullorðnum.
Myndasöguklúbburinn er til húsa að Brautarholti 18 og
koma út tíu titlar á hans vegum fýrir þessi jól. Fyrsta
barnasagan sem Myndasöguklúbburinn gaf út er
ævintýrasagan Persivan: Ferðin til Aslor. Þar segir
firá hetjunni Persivan og ferð hans til Aslor þangað sem
hann fer til að bjarga konungi sínum og jafnframt að
forða seiðkonunni Balkis frá því að verða líflátin. Sagan
sjálf er mjög hefðbundin hetjusaga, nema kannski helst
að því leyti að seiðkonan og galdramaðurinn ffá Aslor eru
hvorugt ill eins og iðulega tíðkast í ævintýrum. En sagan
segir aðeins hálfa söguna, myndrænt séð er ævintýrið um
Persivan vel unnið og bætir upp það sem á söguna
skortir. Líkt og í goðafræðibókunum er dreginn upp
ævintýraheimur, fullur af furðuverum og óvættum,
glæsileik og hasar sem knýr söguna áfram og gefur
henni líf. Lesandinn er dreginn inn í nýjan heim
ævintýra og goðsagna sem jafnframt er endurnýjaður
með beitingu myndmálsins. Furðuverur og óvættir
galdramannsins Skarlans eru ekki illar eins og hið
hefðbundna ævintýri krefst heldur er lesanda gefin
innsýn í heim þarsem hið óvenjulega og óffeska getur
fullt eins verið af hinu góða. Þannig vinnur myndmálið að
því að skapa hefðbundinni sögu nýtt svið og útfæra hana
í nýjum búningi, sem er ekki endilega einfaldur eða
fallegur á viðtekinn máta.
Teiknimyndasagan er miðill nútímans þarsem orð og
mynd eru sameinuð á hátt sem er ólíkur öðrum
myndmiðlum, þótt myndasagan sé vissulega skyld
kvikmyndinni. En meðan kvikmyndir byggja á hreyf-
ingu er myndasagan kyrr. Það er lesandinn sjálfur sem
knýr hana áfram og það er sömuleiðis lesandinn sjálfúr
sem skapar hana, með því að lesa í dálkinn milli
rammanna og tengja þá saman í eigin huga. Þannig
rekur lesandinn sig frá ramma til ramma og verður
stöðugt að fýlla í eyður, öfúgt við nokkuð strítt og
rennandi upplýsingaflæði kvikmyndarinnar. Þetta krefst
ákveðinnar kunnáttu sem er mjög mikilvæg sam-
38