Börn og menning - 2015, Blaðsíða 14

fyrstu verkin og Anna frá Eynni er ekki
sú undantekning. Margir hafa gagnrýnt
Montgomery fyrir kvenfjandsamlegar
persónubreytingar á Önnu milli fyrri og
seinni bókanna og rithöfundurinn Gillian
Thomas kemst svo að orði að Anna sé í
fyrstu óvenjuleg og kjörkuð stúlka sem
breytist smám saman í varkára og íhaldssama
húsfreyju.3 Rithöfundurinn Margaret
Atwood vill ekkert af seinni bókunum vita
og segir að líkt og með Vöndu í Pétri Pan
vilji hún ekki vita framhaldið, barnið sé það
sem heillar.4
Í fyrri bókunum sýnir Anna fram á að hún
býr ekki aðeins yfir frjóu ímyndunarafli og
gáfum heldur er hún einnig góð og fórnfús.
Í lok fyrstu bókarinnar ákveður hún, í kjölfar
andláts Matthews, að fórna skólastyrk sínum
og vinna sem kennari til þess að styðja við
bakið á gjaldþrota og sjóndapurri kjörmóður
sinni Marillu. Í Önnu frá Eynni flytur Anna
frá Grænuhlíð til Kingsport til að læra
bókmenntir við Redmond-háskóla.
Vel má skilja þær raddir sem gagnrýnt hafa
síðari verk Montgomery en þó er nauðsynlegt
að hafa hið sögulega samhengi í huga við
lesturinn. Það er eitthvað sérstakt og jafnvel
fræðandi við að fylgjast með því hvernig
höfundur lætur persónu eins og Önnu,
barn sem tekist hefur að raska tvíhyggjunni
um karlinn æðri konunni og föst hlutverk
hvors kyngervis, loks takast á við heim hinna
fullorðnu. Hvað segja glímur Önnu varðandi
sjálfstæði og framtíðarákvarðanir okkur um
menningu kvenna á tímum skáldsögunnar?
Er það óásættanlegt að hin róttæka Anna
verði varkárari á fullorðinsárum? Þrátt fyrir að
Anna endi sem ráðsett kona, gift lækninum
Gilberti Blythe þýðir það þá að Montgomery
hafi gefið eftir og tapað erindi sínu?
Rými til að hugsa
Strax á fyrstu síðum þriðju bókarinnar er
gefið til kynna að frelsi barnæskunnar sé
að baki og nú taki við heimur með öðrum
leikreglum.
„Allt er breytt – eða er að breytast,“ sagði
Díana döpur. „Ég hef á tilfinningunni að
ekkert verði aftur eins og áður, Anna.“
„Nú skiljast líklega leiðir,“ sagði Anna
hugsi. „Það hlaut að koma að því. Finnst
þér jafn gaman að vera fullorðin og við
héldum að það yrði þegar við vorum
litlar?“5
Lífið er ekki eins og þær bjuggust við að
það yrði. Þær sem unnust svo heitt – en
sambandi þeirra hefur verið lýst sem einu
besta ástasambandi bókmenntanna – stefna
hvor í sína áttina. Díana, hjartans vinkona
og sálufélagi Önnu, stefnir ekki á frekari
menntun heldur á hlutverk eiginkonu og
móður á meðan Anna er loksins á leið í
framhaldsnám. Hins vegar, ef það er einhver
manneskja í lífi Önnu sem hefur ógnað frelsi
hennar og hömluleysi þá er það Díana Barry.
Sambandið við hana var helsta ástæða þess
að Anna hafði áhuga á því að vera prúð
stúlka, enda hefðu þær annars ekki fengið að
vera vinkonur. Því má lesa aðskilnaðinn við
Díönu og fjarlægðina við Grænuhlíð sem eins
konar frelsi fyrir Önnu til að kanna heiminn
og sjálfa sig í honum.
Það er einmitt kjarninn í þriðju bók
Montgomery, Önnu er gefið rými, sitt eigið
rými, líkt og Virginia Woolf myndi síðar kalla
eftir. Þar fær hún að velta fyrir sér heiminum
og rækta eigin hæfileika.6 Líf hennar er að
breytast og hún er undir vissum þrýstingi
um að giftast, bæði frá ágengum vonbiðlum
og samfélaginu í Avonlea. Í stað þess að
fylgja vinkonum sínum, hafnar Anna hverjum
vonbiðlinum á fætur öðrum (þar á meðal
hinum heillandi Gilbert Blythe) og leitar
inn á við. Mitt í þeirri ringulreið sem fylgir
þrítugsárunum og framtíðarákvörðunum
veitir Montgomery persónu sinni rými til að
velta fyrir sér ólíkum möguleikum í samfélagi
við aðrar konur.
Dvöl hennar í Kingsport má sjá sem vissan
óð til samfélags kvenna. Þar sem virkni Önnu
hafði í fyrri bókunum snúið að því að gagnrýna
hugmyndir samfélagsins um kyngervi, og
þá sérstaklega möguleika stelpna, með
3 Gillian Thomas, „The Decline of Anne: Matron vs.
Child.“, Such a Simple Little Tale: Critical Responses
to L.M. Montgomery’s Anne of Green Gables, ritstj.
Mavis Reimer, The Children’s Literature Association
and The Scarecrow Press, London, 1992, bls. 25.
4 Margaret Atwood, „Nobody ever did want me“,
The Guardian, 28. mars 2008. Vefslóð: http://
www.theguardian.com/books/2008/mar/29/fiction.
margaretatwood
5 Lucy Maud Montgomery, Anna frá Eynni, þýðandi
Sigríður Lára Sigurjónsdóttir, Ástríki, Reykjavík, 2014,
bls. 13.
6 Virginia Woolf, A Room of Ones Own, Mariner
Books, London, 1989.
Hin ýmsu andlit Önnu í Grænuhlíð.
Börn og menning14