Náttúrufræðingurinn - 2009, Qupperneq 36

Náttúrufræðingurinn
36
Einum sjö áratugum síðar, eða
1993, kom í ljós að skepnan hafði
verið þjófkennd að ósekju. Í sams
konar eggjum greindust fóstur úr
Oviraptor, og sakborningurinn hefur
sjálfsagt legið á eigin hreiðri.
Árið 1979, áður en þessi mis-
skilningur var leiðréttur, var sem fyrr
segir komið í ljós að risaeðlur gættu
eggja sinna og sinntu ungum. Það
uppgötvaðist þegar fundust hreiður
freyjueðlu með allstórum ungum
sem háðir voru umhyggju foreldra.
Nánustu núlifandi ættingjar risa-
eðlnanna eru annars vegar fuglarnir,
sem samkvæmt upprunaflokkun
eru deild innan dínósára, og hins
vegar krókódílar. Allar verpa þessar
skepnur eggjum. Ekki þarf að fara
mörgum orðum um umhyggju fugl-
anna fyrir eggjum og ungum, en
krókódílar verja líka hreiður sín
eggjaþjófum, hjálpa ungunum að
brjótast úr eggi og bera þá í vatn.
Krókódílar, sem flestir lifa í hlýju
loftslagi, liggja ekki á eggjum en hylja
hreiðrin jarðvegi, þar sem hreiður
flestra fugla eru opin. Þarna virðast
risaeðlurnar hafa farið milliveg: Í vel
varðveittum hreiðrum þeirra standa
eggin upp á endann, til hálfs hulin
mold eða efju.
Eins og meðal spendýra hafa
kvendýr krókódíla tvo eggjastokka
og liggur sín eggrásin frá hvorum.
Egg þroskast samtímis í báðum
eggjastokkunum og krókódílskerlan
verpur jafnan tveimur eggjum sem
næst samtímis. Í fuglum þroskast
hins vegar aðeins annar eggjastokk-
urinn og önnur eggrásin, enda verpa
þeir einu eggi í senn. Innri kynfæri
risaeðlna hafa hvergi varðveist, en
þess sjást merki á hreiðrum þeirra
að þær hafi orpið eggjunum tveimur
og tveimur og bendir það til paraðra
æxlunarfæra eins og í krókódílum.
Í Montana í Bandaríkjunum fund-
ust sumarið 1993 bein nærri tveggja
metra langrar kjöteðlu, sagtanna
(Troodon) sem lá á eggjum (21. mynd).
Síðar hafa á þessum slóðum fundist
fleiri Troodon-hreiður, eitt þeirra með
24 eggjum.
Í steingervingalögum í Liaoning-
héraði í Kína, sem áður hafa komið
hér við sögu, fundust árið 2003 mjög
vel varðveitt bein úr fullorðinni
páeðlu, liggjandi á og hjá 34 tuttugu
sentímetra löngum ungum í tæplega
metrabreiðri dæld eða skál (22. mynd).
21. mynd. Sagtanni, Troodon, nærri tveggja metra löng kjöteðla, sést hér á verði við
egg sín í hreiðri.15
22. mynd. Í Liaoninghéraði í Kína hafa fundist vel varðveittar leifar fullorðinnar páeðlu, Psittacosaurus, ásamt 34 ungum (myndin til
hægri). Þetta hafa menn túlkað þannig að dýrið hafi þarna legið á og hjá ungum í hreiðri (myndin til vinstri). Dauðann hefur borið brátt
að og skepnurnar hafa grafist á staðnum.15