Náttúrufræðingurinn - 2009, Qupperneq 59

59
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
U m árabil hefur Hafrannsókna-stofnunin kerfisbundið safn-að upplýsingum um nýja
og sjaldséða fiska á miðunum við
landið. Að stórum hluta hefur sú
upplýsingaöflun byggst á góðri
samvinnu við sjómenn sem sent
hafa stofnuninni sjaldgæfa fiska og/
eða furðufiska sem þeir hafa rekist á
við störf sín. Þessi samvinna hefur
verið jákvæð fyrir báða aðila því í
gegnum hana hafa vísindamenn
fengið mikilsverðar upplýsingar
um fiskafánuna við landið sem mjög
erfitt væri að afla á annan hátt. En
einnig hefur forvitni og áhuga sjó-
manna varðandi sérstæða fiska í
lífríki hafsins að nokkru verið
svalað. Umfjöllunin sem hér birtist
er að mestu byggð á efniviði sem
sjómenn hafa sent Hafrannsókna-
stofnuninni undanfarinn tæpan ára-
tug en einnig er stuðst við gögn úr
rannsóknaleiðöngrum stofnunar-
innar og í einu tilfelli birtar upp-
lýsingar annars staðar frá.
Lífshættir
Það má með sanni segja að stóra
sænál (Entelurus aequoreus) sé með
sérkennilegustu fiskum sem finnast
í hafinu við Ísland (1. mynd). Hún
tilheyrir ættbálki sænála (Syngna-
thiformes) en í norðaustanverðu
Norður-Atlantshafi og Miðjarðarhafi
lifa fimm ættkvíslir sænála sem til
teljast samtals 15 tegundir.1 Stóra
sænál er eina tegundin sem fundist
hefur við Ísland. Sænálar hafa enga
efnahagslega nytsemi en stundum
eru þær þó seldar sem dæmi um
furðuverk náttúrunnar og sumar
tegundir, sérstaklega sæhestar
sem ekki finnast hér við land, eru
vinsælir sýningargripir í sædýra-
söfnum.
Stóra sænál er mjög mjóvaxinn
fiskur og líkist við fyrstu sýn fremur
bandspotta eða þörungatægju en
fiski. Bolurinn er langur og stirtlan
löng og mjó og mjókkar aftur. Bak-
uggi er aftast á bolnum og sporður
er örlítill. Hausinn er í meðallagi
og um helmingur hans er snjáldrið.
Kjaftur er lítill og vísar upp. Stóra
sænál er yfirleitt gulbrún á litinn
með dökkum þverrákum. Fullvaxnir
hængar eru um 40 cm að lengd en
hrygnur geta verið allt að 60 cm.2
Stóra sænál heldur sig bæði í
úthafinu og við ströndina en þar er
hún innan um þara- og þangbrúska.
Vegna þessa útbreiðslumynsturs
hafa vaknað spurningar um hvort
hugsanlega geti verið um tvær
stofneiningar að ræða, þ.e. úthafs-
og strandstofn. Við Bretlandseyjar
Stóra sænál
– stingur sér niður
víðar en áður við Ísland
Ólafur S. Ástþórsson og Jónbjörn Pálsson
Á allra seinustu árum hefur orðið sannkölluð sprenging í fjölda og
útbreiðslu stóru sænálar (Entelurus aequoreus) í norðaustanverðu Norður-
Atlantshafi og virðist það einnig eiga við um hafsvæðið í kringum Ísland.
Í þessum pistli verður vikið að líffræði þessa sérstæða fisks og þeim
breytingum sem orðið hafa á útbreiðslu og stofnstærð hans við Ísland og
á nálægum hafsvæðum á undanförnum árum.
1. mynd. Stóra sænál (Entelurus aequoreus), um 35 cm að lengd. – Snake pipefish, about
35 cm in length. Ljósm./Photo: Jónbjörn Pálsson.
Ritrýnd grein
Náttúrufræðingurinn 77 (1–2), bls. 59–62, 2008