Náttúrufræðingurinn - 2009, Síða 60

Náttúrufræðingurinn
60
er hrygning og klak aðallega talið
eiga sér stað í maí–júní. Hrygnur-
nar hrygna um 400–1000 eggjum
sem þær festa í einskonar holótta
rás á kvið hængsins, sem síðan ber
þau fram að klaki (2. mynd). Vestar
í Atlantshafinu virðist hrygning
eiga sér stað á svipuðum tíma
því nokkrir hængar stóru sænálar,
sem r.s. Árni Friðriksson veiddi í
flotvörpu í júní 2003 skammt utan
200 mílna lögsögunnar suðvestur
af landinu, báru egg.
Aukin útbreiðsla og
stærri stofn
Útbreiðslusvæði stóru sænálar er
víðáttumikið en það nær frá Asór-
eyjum og Portúgal í suðri og norður
til Noregsstranda og Íslands.2 Aust-
ast er stóra sænál þekkt úr Eystra-
saltinu. Fram á seinustu ár hefur
stóra sænál verið talin til sjaldséðra
fiska á Íslandsmiðum og einkum
hefur hennar orðið vart við vestan-
verða suðurströnd landsins (Þor-
lákshöfn, Grindavík) og í Faxaflóa
(3. mynd).2
Eins og sjá má af 1. töflu veiddist
stóra sænál hér við land árið 2001
og virðist það hafa verið í fyrsta
sinn í marga áratugi.2 Eftir það
hefur hún veiðst árlega og í mest-
um mæli og víðast árið 2004. Það
ár veiddist hún í fyrsta sinn fyrir
norðan land (í Eyjafirði og Öxar-
firði) og virðist útbreiðslusvæðið
nú farið að nálgast það að vera
allt í kringum landið (3. mynd).
Það vekur athygli hve tiltölulega
stuttan tíma það hefur tekið stóru
sænál að breiðast út frá því að vera
bundin við suðvesturströndina og
í það að finnast allt umhverfis
Ísland. Vegna smæðar sinnar og
lögunar tollir sænál illa í flestum
veiðarfærum og auk þess er hún
illgreinanleg innan um annan
afla. Í ljósi þess er tíður fundur
hennar á seinustu árum sérstak-
lega athyglisverður og vísbending
um verulegar breytingar í stofn-
stærð og útbreiðslu við landið.
Á árunum 2002–2005 fékkst
óvenjumikið af ungviði stóru sæ-
nálar í svokallaða átuvísa, en það
eru tæki til söfnunar á dýrasvifi
sem fragtskip og ferjur (m.a. sum
skip Eimskipa) hafa í áratugi
dregið á eftir sér á reglubundnum
siglingaleiðum í Norðaustur-
Atlantshafi.3 Átuvísagögnin eru í
raun einstök í sinni röð vegna
þess að þau ná yfir mjög víðáttu-
mikið hafsvæði og þeim hefur
verið safnað á sama hátt í áratugi.
Gögn sem safnað hefur verið með
átuvísum hafa á undanförnum
áratugum verið notuð til þess að
varpa mikilvægu ljósi á langtíma-
breytingar í dýrasvifi í Norður-
Atlantshafi og hugsanleg tengsl
þeirra við veðurfar.
1. tafla. Fundir stóru sænálar við Ísland á árunum 2001–2006. – Records of snake pipefish in Icelandic waters 2001–2006.
2. mynd. Hængur stóru sænálar með egg á
bolnum. – Male snake pipe fish with eggs
attached to the trunk. Ljósm./Photo: Mark
Henry.
Ár
– Year
Mánuður
– Month
Veiðistaður
– Location
Dýpi m
– Depth m
Lengd cm
– Length cm
Skip
– Vessel
Athugasemdir
– Notes
2001 nóv. Út af Hellissandi 55 Klettsvík
2002
nóv. Rennur í Faxaflóa Ársæll Sigurðsson
nóv. Út af Garðskaga 20 Hólmsteinn
2003
ágúst Undan Austurlandi 33 B. Sæmundsson
sept. Vestur af Öndverðarnesi 250
2004
mars Út af Hellissandi 82 22–32 Esjar Fjórir fiskar
apríl Skerjadjúp 160 30 Snorri Sturluson
júní Hjá Stykkishólmi 31
ágúst Breiðafjörður Margir fiskar í þarabrúski
okt. Út af Grindavík 27 Hamar Í þarabrúski
okt. Lónsdjúp 9 32 Friðrik Sigurðsson
okt. Eyjafjörður Sjö fiskar
des. Öxarfjörður 90 18
2005
jan. Eyjafjörður
mars Rósagarður Sturl. Böðvarsson
2006
sumar Hornaförður Nokkrir fiskar
haust Skjálfandi Samkv. www.nsn.is