Náttúrufræðingurinn - 2021, Qupperneq 84

Náttúrufræðingurinn
84
Jakob bíður eftir að torfa birtist á dýptarmælinum um borð í Ægi 1962. Ljósm. Jón Kristjánsson.
Fyrsta vísindaritgerð Jakobs er byggð á lokaverkefni hans
við háskólann. Hún fjallar um tengsl dýrasvifs og síldar undan
suðvesturströnd Íslands og byggist á gögnum sem safnað
var með svokölluðum átuvísum (e. Continuous Plankton
Recorders) á árunum 1954–1955.2 Við námsverkefnið naut
Jakob meðal annars leiðsagnar Robins S. Glovers, sem var
yfirmaður skosku hafrannsóknastofnunarinnar í Edinborg
og mikill brautryðjandi í rannsóknum þar sem átuvísum var
beitt við sýnatöku. Glover kenndi Jakobi að þekkja helstu
átutegundir og með þeim myndaðist langvarandi vinátta
sem hélst meðan báðir lifðu.1 Í ritgerðinni sýnir Jakob fram
á greinilega samsvörun milli útbreiðslu átu og síldar og færði
sönnur á að dreifing síldveiða væri í samræmi við lóðningar
sem dýptarmælar sýndu. Jakob hvetur í lokin til frekari rann-
sókna á útbreiðslu rauðátu og ljósátu á síldarslóð í þeim til-
gangi að skilja betur torfuhegðun síldarinnar.
Á námsárunum kom Jakob heim á hverju sumri og
stjórnaði þá síldarmerkingum á vélbátnum Auðbjörgu NK
66 sem var í eigu föður hans og leigður til verkefnisins. Að
námi loknu tók Jakob við stjórn síldarrannsókna Atvinnu-
deildarinnar. Rannsóknir úti á sjó fóru um árabil fram á
varðskipinu Ægi en árið 1953 hafði verið sett í það nýtt
fiskileitartæki (asdic) sem markaði tímamót í síldarrann-
sóknum og síldveiðum Íslendinga. Í árlegum síldarleitar-
leiðöngrum vann Jakob sér fljótt traust og virðingu sjó-
manna sem ávallt biðu eftir nýjustu fréttum af útbreiðslu
síldarinnar. Hann hélt einnig áfram síldarmerkingum og
áttu þær þátt í að sanna tilgátur um göngur síldar milli
Noregs og Íslands. Á árunum 1963–1987 birti Jakob árlega
í einu af ritum Alþjóðahafrannsóknaráðsins (Annales
Biologiques) og í sjávarútvegsritinu Ægi yfirlit um lengdar-
og aldurssamsetningu síldarstofnanna og þróun veiða við
landið. Árið 1970 ritaði hann síðan yfirlitsgrein um fisk-
merki og fiskmerkingar í Oceanography and Marine Biology:
An Annual Review.3 Eftir sögulegan inngang er fjallað um
hinar ýmsu gerðir fiskmerkja, aðferðir við merkingar, áhrif
meðhöndlunar á endurheimtur merkja og notkun merkja
við rannsóknir á göngum og vexti fiska.
Undir lok sjöunda áratugar síðustu aldar urðu miklar
breytingar á umhverfisaðstæðum í hafinu við Ísland og
reyndar í öllu Norður-Atlantshafi. Það dró úr innflæði At-
lantssjávar norður fyrir land, hitastig lækkaði, frumfram-
leiðni minnkaði og átustofnar hrundu. Göngur norsk-íslensku
síldarinnar breyttust þessu samfara og stofninn hrundi vegna
ofveiði alþjóðlegs flota á fullorðnum fiski og smásíldarveiða
Norðmanna. Þá hrundi einnig íslenski sumargotssíldarstofn-
inn um svipað leyti. Fram að þessu höfðu vísindamenn vart
trúað því að unnt væri að veiða upp stóra stofna uppsjáv-
arfiska eins og síldina. Jakob sagði að hrun síldarstofnanna
hefði sett mark á störf hans og breytt viðhorfum hans á
margan hátt. „Eins og brennt barn forðast eldinn fór ég mun
varlegar í sakirnar eftir hrunið. Það liðu 20 ár áður en norsk-
íslenski síldarstofninn náði sér á strik á ný. Það er því mjög
alvarlegt þegar svona gerist.“4