Náttúrufræðingurinn - 2020, Side 32

Náttúrufræðingurinn
32
Ritrýnd grein / Peer reviewed
-1,5 1,51. PCA-ás / PCA Axis 1 (λ = 0,552)
-0,6
1,0
2.
P
C
A
-á
s
/ P
C
A
A
xi
s
2
(λ
=
0
,1
71
)
2013
-1,0 1,51. PCA-ás / PCA Axis 1 (λ = 0,509)
-0,6
1,0
2.
P
C
A
-á
s
/ P
C
A
A
xi
s
2
(λ
=
0
,2
20
)
2012
maí – grunnt maí – djúpt júlí – grunnt júlí – djúpt ágúst – grunnt ágúst – djúpt október – grunnt október – djúpt
12. mynd. Niðurstöður PCA-hnitunargreiningar á tegundasamsetningu svifdýra í Þingvallavatni árið 2012 og 2013. Sérhvert tákn á myndinni sýnir
svifdýrasamfélag á ákveðnum árstíma í grunnu (1, 5 og 10 m) og djúpu (25 og 35 m) vatni. Því lengra sem er á milli tákna á grafinu, því ólíkari er
tegundasamsetningin. – Results of PCA-ordination for zooplankton communities in Lake Þingvallavatn 2012 and 2013. Each symbol represents
a zooplankton community at a given time of year in shallow (grunnt = 1, 5 and 10 m) or deep water (djúpt = 25 and 35 m). The longer the distance
between symbols the more different are the zooplankton communities.
síðustu aldar.15,4 Aðrar skýringar koma
til greina, svo sem að afrán murtu setji
mark sitt á stofna krabbadýra í vatn-
inu.29,30,3 Vert er því að gefa þessu gaum
næstu árin og huga að hugsanlegum
orsökum þessara breytinga með ýtar-
legri vöktun.
SAMFÉLAGSMÓTANDI ÞÆTTIR
OG FRAMTÍÐARHORFUR
Niðurstöður svifdýravöktunarinnar
2007–2016 gefa til kynna að árstíða-
bundinn vatnshiti hafi mótandi áhrif
á samsetningu svifdýrasamfélaganna
í Þingvallavatni. Sumar tegundirnar
koma fram snemma árs og aðrar eiga
sitt hámark síðsumars. Er það í góðu
samræmi við fyrri rannsóknir í Þing-
vallavatni.11 Jafnframt er ljóst að í júlí
og ágúst er samsetning svifdýrasam-
félaga önnur í grunnu vatni en djúpu,
sem skýrist af mismunandi vatnshita
eftir dýpi. Eftir því sem munur á vatns-
hita verður meiri, til dæmis ef hitaskil
myndast, eykst munur á samfélags-
gerðum svifdýra. Þennan mun mætti
skýra þannig að í hlýjum árum, þegar
efra lag vatnsins nær að hitna mikið,
leiti svifdýr á meira dýpi og niður fyrir
hitaskilin til að flýja hitann og mögu-
legan fæðuskort í kjölfar næringarefna-
þurrðar í efra laginu.
Lýst hefur verið áhyggjum af því
hvaða afleiðingar hækkandi hitastig í
kjölfar hnattrænnar hlýnunar, og aukin
ákoma niturs sem hlýnuninni fylgir,
getur haft á vistkerfi Þingvallavatns.31
Þar sem nitur er takmarkandi næring-
arefni fyrir vöxt ljóstillífandi lífvera
í Þingvallavatni hefur aukin ákoma
niturs að öllum líkindum í för með sér
aukna framleiðslu þörunga. Slík fram-
leiðsla í efra lagi vatnsins getur gefið
því grænleitan blæ sem væri nokkuð
annað en hinn rómaði blámi þess
nú, en hann er fylgifiskur næringar-
efnasnauðs ástands. Með hækkandi
hitafari má gera ráð fyrir aukinni tíðni
og meiri styrk hitaskila í Þingvallavatni.
Hitaskilin liggja á 10–25 m dýpi og
skipta vatnsbolnum í tvo hluta. Skilin
styrkjast allajafna og færast dýpra
þegar líður á sumarið.4 Varmi og nær-
ingarefni berast mjög illa á milli þessara
tveggja vatnshluta, en einnig má ætla
að allt hið kalda vatn sem streymir inn
með lindum í Þingvallavatni norðan-
verðu leiti undir heitara lagið. Þetta
kalda innrennsli ber með sér nær-
ingarefni sem þörungar geta nýtt sér.
Frumframleiðsla getur átt sér stað í
neðra laginu svo fremi ljós berist niður
í djúpið, og verður framleiðsla ofan
hitaskila þá afar lítil þar sem þörungar
éta upp næringarefnin. Tærleiki í efra
laginu eykst við þetta þar sem ögnum í
vatninu fækkar við minni framleiðslu.
Ljós ætti því að eiga greiðari leið niður
í neðra lagið en ella, og eykur þar sjón-
dýpi og framleiðslu.
Þessi sviðsmynd er þó háð því að
hitaskil nái að myndast. Þegar það
gerist ekki, svo sem í svölum og vinda-
sömum árum, má vænta nokkurrar
blöndunar og verða næringarefni þá
aðgengilegri en ella í efra lagi vatnsins.
Þau ár má því vænta meiri framleiðslu
svifþörunga í efra lagi vatnsins og þar
með meira gruggs. Það dregur síðan
úr þeirri birtu sem nær til neðra lags-
ins og dregur þá úr frumframleiðslu á
dýpra vatni.
Niðurstöður vöktunarinnar benda
því til þess að vistkerfi Þingvallavatns
geti orðið sveiflukenndara með hlýnun
og aukinni niturákomu, þar sem
frumframleiðni í svifvist vatnsins, og
þar með tærleiki þess, stjórnast fyrst og
fremst af styrk hitalagskiptingarinnar.
Slíkar sveiflur hafa ekki einungis áhrif
í svifvistinni heldur einnig á frumfram-
leiðslu á botni. Þar er meðal annars að
finna gróskumikil belti stórvaxinna
kransþörunga sem fóstra mikið líf, svo
sem hornsíli sem hafa lagast sérstak-
lega að þessu búsvæði.