Náttúrufræðingurinn - 2020, Side 51

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
51
3. mynd. Þingvallavatn, sýnatökustaðir og búsvæði. Svæðin þar sem hornsílin voru veidd eru merkt með svörtum punkti. Hraunsvæðið í norður-
enda vatnsins, grunnur leðjubotn í austurhluta vatnsins og kransþörungasvæðið úti í vatninu. – Lake Þingvallavatn, sampling sites and habitats.
The areas where the sticklebacks were caught are marked with a black dot. The lava habitat in the north, the shallow mud habitat in the east and
the Nitella habitat out in the lake.
AÐFERÐIR
VEIÐAR OG AÐBÚNAÐUR HORNSÍLANNA
Hornsíli voru veidd í gildrur á þremur
stöðum í Þingvallavatni (3. mynd) í lok
maí 2006. Áður en tilraunirnar hófust
voru hornsílin geymd í 150×40×30
cm fiskabúri úr gleri. Stöðugt rennsli
var í fiskabúrin í gegnum endurnýt-
ingarkerfi þar sem vatnið var hreinsað,
loftað og hitastigi viðhaldið við 12,5°C.
Birta í herberginu fylgdi náttúrulegri
daglotu. Hornsílunum voru daglega
gefnir þurrkaðir röraánar. Tilraunirnar
sem lýst er hér að neðan fóru fram frá
maílokum fram í júlíbyrjun.
FRAMKVÆMD ATFERLISTILRAUNANNA
Tilraunir um atferli og hreiðurgerð
hænganna og makaval hrygnanna hófust
þannig að tveimur hængum var komið
fyrir sínum í hvorum enda fiskabúrs (af
sömu stærð og geymslubúrin sem lýst er
hér að ofan) sem hafði verið skipt með
glerveggjum í þrjú hólf. Hvert hólf var
50×40×40 cm og gat vatn flætt á milli
hólfa í gegnum lítil göt á glerveggjunum.
Í hvoru endahólfi var hreiðurdiskur, 10
cm í þvermál, með sandi, leir og gróðri úr
Þingvallavatni, en þessi efni nota horn-
sílahængar oftast í hreiðrin sín, og blóma-
pottur á hlið sem nýttist hængunum sem
skjól (4. mynd). Hrygnum var komið
fyrir í miðjuhólfinu daglega en nær-
vera hrygna hvetur hængana og flýtir
hreiðurgerðinni. Við lok hreiðurgerðar-
tímabilsins hjá hornsílahængum tekur
við biðlunartímabil. Þá skríða horn-
sílahængar í gegnum fullbúin hreiður
sín, verða ljósir á lit og byrja að biðla
til hrygnanna. Þegar báðir hængarnir
í hverju búri sýndu þessa hegðun voru
þeir taldir tilbúnir og tilraunir hófust um
mökunarhegðun og makaval.
Hver makavalstilraun hófst á því
að hrygnu, tilbúinni til hrygningar, var
komið fyrir í miðjuhólfi tilraunabúrsins.
Hver tilraun var tekin upp með staf-
rænu myndbandstæki og atferli bæði
hrygna og hænga greint af fyrstu fimm
mínútum upptökunnar. Áður hafði
komið fram að atferli hrygnanna fyrstu
mínúturnar endurspeglar val þeirra yfir
lengri tíma.10 Eftirfarandi atferli var
greint á upptökunum: 1) Tími hængs
í biðlunardansi, þ.e. hængurinn nálg-
ast hrygnu með tenntu hreyfimynstri
og reynir að leiða hana að hreiðrinu,
2) tími hængs við viðhald og snyrtingu
hreiðurs, 3) tími hængs í árásargjörnu
atferli, þ.e. þegar hann glefsar í átt að
hrygnu, 4) tíminn sem hrygna syndir
lóðrétt með „haus upp“ (atferli sem
gefur til kynna áhuga á hængnum).
Hrygna var álitin velja hæng ef hún
varði meira en helmingi tímans (> 2½
mínútu) í „haus-upp“-stöðu sem var
beint að viðkomandi hæng.
Í hverri tilraun voru báðir hæng-
arnir atferlismældir og einnig hrygnan
sem var til athugunar hverju sinni.
Samtals var gerð 71 mæling á atferli
hraunhænga, 30 mælingar á atferli