Náttúrufræðingurinn - 2020, Blaðsíða 54

Náttúrufræðingurinn
54
sé valin samhliða hreiðurstað. Höfundi
er aðeins kunnugt um eina fyrri rann-
sókn þar sem sýnt hefur verið fram á að
hornsílahængar byggi uppreist hreiður,
þ.e. í lóðréttu plani. Mori28 lýsti slíkum
hreiðrum hjá stofni hornsíla í Japan og
setti fram tilgátu um að ástæðan væri
mikill þéttleiki hornsíla, sem leiddi til
aukinnar samkeppni um hreiðursvæði.
Náskyldar tegundir, til dæmis „sprænu-
síli“ (Culaea inconstans) og „fimmtán
gadda hornsíli“ (Spinachia spinachia)
festa hreiður sín almennt við gróður.
Hraunsvæðin í Þingvallavatni ein-
kennast af gjótum og skorum og virðast
sannarlega kalla á upprétt hreiður, eða
hreiður sem eru fest í halla, en á hinn
bóginn er erfitt að sjá þar fyrir sér stóru
flötu hreiðrin sem eru algengust hjá
hornsílahængum af grunnum grónum
botni í Þingvallavatni. Hér er fyrir hendi
breytileiki í hreiðurgerð milli nálægra
svæða innan sama vatns, og sams konar
gerðir hreiðra finnast í fjarlægum
löndum. Þetta bendir til sveigjanleika í
hreiðurgerð hjá hornsílahængum, þar
sem hreiðrið má aðlaga umhverfisað-
stæðum á hverjum stað. Hjá erfðafræði-
lega aðskildum afbrigðum, eins og þeim
sem finnast í Þingvallavatni, væri áhuga-
vert að rannsaka frekar hvort hreiður-
gerð er bundin erfðum, til dæmis hvort
hængar af ólíkum afbrigðum byggja
hreiður óháð fyrri reynslu af umhverfi.
Ekkert benti til þess að hreiðurgerð
endurspegli ástand hornsílahæng-
anna í Þingvallavatni. Ástandsstuðull
hænganna var nátengdur lengd (r2 =
0,86), sem tengist ekki hreiðurgerð sér-
staklega. Rannsóknir á hornsílum frá
Skotlandi hafa sýnt að lífeðlisfræðilegt
ástand hænga tengist ýmsum breytileika
í hreiðrum þeirra, svo sem „snyrtileika“
og tíma við umhirðu.29 Það er því ekki
líklegt að hreiðurgerðin í Þingvallavatni
endurspegli mismunandi vandvirkni
hænganna eða getu þeirra til að viðhalda
og snyrta hreiðrin, heldur endurspeglar
hún náttúruval á hreiðurgerðir sem auka
líffræðilega hæfni í ólíkum svæðum.
Biðlunarhegðun hornsílahænga krefst
bæði orku og tíma.30 Hængarnir í
þessari tilraun vörðu mismiklum tíma
til biðlunarhegðunar en ekkert bendir
til tengsla biðlunarhegðunar og hreiður-
gerðar eða viðhalds hreiðurs – hængar
af bæði kransþörungasvæðum og
grunnum leðjubotni vörðu miklum
tíma til biðlunaratferlis en einvörðungu
hængar af kransþörungasvæðinu vörðu
miklum tíma til hreiðursnyrtingar. Hins
vegar byggðu hængar af kransþörunga-
svæðinu eingöngu snyrtileg tunnulaga
hreiður, þ.e. af gerð I, sem gæti bent
til að slík hreiður krefjist meiri tíma
og vinnu.
Aðrar rannsóknir hafa sýnt að ólík
afbrigði hornsíla kjósa mismunandi
hreiðurstaði og efni til hreiðurgerðar.23
Fyrri rannsóknir á makavali hornsílaaf-
brigða frá kransþörungasvæðum og
hraunsvæðum í Þingvallavatni sýndu að
kransþörungahrygnur hrygndu frekar
í vel hulin hreiður.10 Í þeirri rannsókn
var hreiðurgerð ekki skoðuð sérstak-
lega. Hér sést að mikill breytileiki er í
hreiðurgerð og að sá breytileiki tengist
búsvæði hænganna. Þá velja hrygnur
af hraunsvæðinu frekar þau hreiður
sem einkenna hraunhænga. Þá er ljóst
af rannsókninni að hornsílahængar
byggja sífellt hreiður með sömu eig-
inleikum, svo sem þung hreiður eða
viðamikil hreiður.28 Ef það er almennt
tilfellið að hreiðurgerð er stöðug hjá
2. tafla. Gildi á fyrstu fjórum þáttum meginþáttagreiningar á eiginleikum hreiðra. Gildi yfir 0,5
eru feitletruð. – Values of the first four principal components on nest traits. Values over 0.5
are presented in bold type.
Þáttur 1
PC1
Þáttur 2
PC2
Þáttur 3
PC3
Þáttur 4
PC4
Cm2 þurrt / Dry -0,437 -0,172 -0,195
Cm2 blautt / Wet -0,297 0,181 0,215 0,622
Heildarþyngd / Total weight -0,523 -0,219
Þyngd gróður / Vegetation weight -0,389 -0,384
Þyngd sandur / Sand weight -0,482 -0,235
Leiðistrá / Leader straw 0,146 0,394 0,111
Uppbyggt / Built up -0,573 -0,226
Í potti / In flowerpot 0,114 -0,610 0,263 -0,198
Í hreiðurdiski / In nest disk 0,189 0,413 -0,502 -0,314
Skreytt með sandi / Decorated with sand -0,101 0,212 0,500 -0,589
Eigingildi / Eigenvalue 1,78 1,37 1,15 1,05
% breytileika / Variation 31,73 18,81 13,40 11,08
5. mynd. Hreiðurgerðirnar sem hængar úr Þing-
vallavatni byggðu. Efst er hefðbundið tunnu-
laga hreiður, gerð I, síðan stórt flatt hreiður
með leiðistrái, gerð II, og neðst á myndinni er
uppbyggt hreiður, gerð III. – The three nest
types built by the male stickleback in lake
Þingvallavatn. Top, type I, typical tubular nest.
Centre, type II, large flat with a leader straw.
Bottom, type III, up-built at the flower pot.
Teikning/Drawing: Ragnar Edvardsson.