Náttúrufræðingurinn - 2020, Síða 59

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
59
góðri dýptarskerpu sem er sérstaklega
gagnlegt í rannsókn sem þessari, til
dæmis við að greina að líkar tegundir
innan sömu ættkvíslar. Góð dýptar-
skerpa næst vegna þess að smásjáin er
búin skynjurum fyrir bæði afleitt (e.
secondary electron, SE) rafeindaflæði
og endurkastað (e. back-scattered, BSE).
NIÐURSTÖÐUR OG UMRÆÐUR
Fjallað er um sex tegundir kísilþör-
unga (1. mynd) í þremur ættkvíslum
með hringlaga öskju (e. centric). Tvær
tegundir eru af hverri ættkvísl: Aulacos-
eira islandica, A. subarctica, Steph-
anodiscus minutulus, Stephanodiscus
sp., Urosolenia eriensis og U. longiseta.
Einnig er fjallað um tvær tegundir kísil-
þörunga með staflaga öskju (e. pennate):
Asterionella formosa og Nitzschia
holsatica. Loks er fjallað um eina tegund
gullþörunga (Chrysophyta / Chrysoph-
yceae), Dinobryon sociale, sem nýlega
hefur bæst í svifþörungaflóru vatnsins.
Mikilvægi tegundanna þegar kemur
að hámarksfjölda í Þingvallavatni má
sjá í meðfylgjandi töflu (1. tafla). Þar
er gefinn fjöldi frumna í lítra og árið
og mánuðurinn þegar viðkomandi
tegundir voru taldar í mestum fjölda.
Aulacoseira-tegundirnar og Asterionella
formosa eru algengustu svifþörunga-
tegundir í Þingvallavatni.
KÍSILÞÖRUNGAR
(Bacillariophyta / Bacillariophyceae)
Aulacoseira G.H.K. Thwaites
Áður hefur verið fjallað um A.
islandica og A. subarctica í Náttúru-
fræðingnum.1 Hér eru nýjar og betri
myndir en áður hafa birst af þessum
tegundum úr Þingvallavatni.
A. islandica (O. Müller) Simonsen
úr Þingvallavatni (2. mynd a og b). Hæð
frumna 36 µm, þvermál 12 til 19 µm.
Punktar (e. areolae): 10,5 til 11 punkta-
raðir á hverja 10 µm, 11,5 til 12,5 punktar
á 10 µm í hverri röð.
A. subarctica (O. Müller) E.Y.
Haworth í Þingvallavatni (3. mynd).
Hæð frumna 22 µm, þvermál 6,7 µm.
Punktar: 15 til 16 punktaraðir á hverjum
10 µm, 17 til 20 punktar á 10 µm í hverri
röð. Eitt greiningareinkenni tegundar-
innar er að hver gaddur kemur frá
tveimur punktaröðum.1 Á meðfylgj-
andi mynd (3. mynd) er reyndar dæmi
um frávik, þ.e. gaddur virðist koma frá
þremur punktaröðum.
Stephanodiscus Ehrenberg
Ostenfeld og Wesenberg-Lund2 fundu
skífulaga tegund í Þingvallavatni og
nefndu hana Cyclotella comta. Þver-
málið gefa þeir sem 7 til 17 µm. Ætt-
kvíslin Cyclotella hefur miðjusvæði
ólíkt randsvæðinu (þ.e. punktaraðirnar
halda ekki áfram inn á miðjusvæðið).6
Sýndist þeim þetta vera raunin og birtu
dæmi um litlar skeljar og stærri skeljar.
Pétur M. Jónasson og félagar3 greindu
tegundina sem Stephanodiscus astraea
1. tafla. Listi yfir tegundir sem eru til umfjöllunar í þessari grein. Hámarksfjöldi frumna sem talinn hefur verið af viðkomandi tegund, talningarár og
-mánuður, ásamt þeim aðstæðum sem virðast henta þeim best.. – List of species examined in the present study, with information on plankton
density, seasonal maximum and optimal conditions for growth.
Algengar svifþörungategundir
Common phytoplankton species
Hámarksfjöldi frumna í lítra
Maximum number of cells per litre
Hámarksþéttni, ár og mánuður
Year and month of maximum density
Kjöraðstæður til vaxtar
Optimal growth conditions7
Kísilþörungar / Bacillariophyceae
Aulacoseira islandica 1.300.000 Maí 2015 Vítt svið
Indifferent
A. subarctica 1.100.000 Maí 2018 Í lítið til miðlungi næringarríku vatni
Oligo-mesotrophic
Stephanodiscus sp. 20.400 Júní 2017
S. minutulus 152.000 Júní 2017 Í ofauðguðu vatni
Hyper eutrophic
Urosolenia eriensis
+ U. longiseta 97.000 Apríl 2017
Í miðlungi næringarríku vatni
Mesotrophic
Í miðlungi til vel næringarríku vatni
Meso-eutrophic
Asterionella formosa 840.000 Maí 2017 Í miðlungi til vel næringarríku vatni
Meso-eutrophic
Nitzschia holsatica 312.000 Maí 2017 Ekki þekkt
Unknown
Gullþörungar
Chrysophyceae
Dinobryon sociale 21.200 Júlí 2018