Náttúrufræðingurinn - 2020, Blaðsíða 87

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
87
1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020
0
1
2
3
4
5
1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020
0
1
2
3
4
5
1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020
0
1
2
3
4
5
1960
0
1
2
3
4
5
1970 1980 1990 2000 2010 2020 1960
0
1
2
3
4
5
1970 1980 1990 2000 2010 2020 1960
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1970 1980 1990 2000 2010 2020
1960
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
1970 1980 1990 2000 2010 2020 1960
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
1970 1980 1990 2000 2010 2020 1960
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
1970 1980 1990 2000 2010 2020
1960
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
1970 1980 1990 2000 2010 2020 1960
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1970 1980 1990 2000 2010 2020
Janúar Febrúar Mars
Apríl Maí Júní
Júlí Ágúst September
Október
Va
tn
sh
iti
á
s
tö
ð
N
K
2
/ L
ak
e
T
(°
C
) a
t s
ta
tio
n
N
K
2
Va
tn
sh
iti
á
s
tö
ð
N
K
2
/ L
ak
e
T
(°
C
) a
t s
ta
tio
n
N
K
2
Va
tn
sh
iti
á
s
tö
ð
N
K
2
/ L
ak
e
T
(°
C
) a
t s
ta
tio
n
N
K
2
Va
tn
sh
iti
á
s
tö
ð
N
K
2
/ L
ak
e
T
(°
C
) a
t s
ta
tio
n
N
K
2
Nóvember Desember
Ár / Year Ár / Year Ár / Year
1960
0
1
2
3
4
5
1970 1980 1990 2000 2010 2020
6. mynd. Ársmeðallofthiti (°C) á vatnasviði Þingvallavatns og
stöð 1 í Reykjavík á tímabilinu 1962–2016. Relationship between
yearly mean airtemperature (°C) in Lake Þingvallavatn catch-
ment area and Reykjavík capital of Iceland during 1962–2016.
5. mynd. Ársmeðallofthiti á vatnasviði Þingvallavatns og ársmeðalvatnshiti
í Þingvallavatni 1962–1994 og 2002–2016. Sýnd er aðhvarfslína ásamt
95% öryggismörkum í línulegri aðhvarfsgreiningu á vatnshita (y) gegn loft-
hita (x). – Yearly mean temperature of Lake Þingvallavatn versus yearly
mean air temperature in the catchment area 1962–1994 and 2002–2016.
Linear regression of lake T (y) against air T (x) with 95 c.l. lines.
hiti í yfirlaginu (<25 m) mældist 13,6°C
hinn 17. júlí og vikum saman lá vatns-
hitinn milli 12–13°C á 4–8 metra dýpi.
Í nokkrum tilvikum mældust 13°C allt
niður á 16 m dýpi. Bera fór á lagskipt-
ingu á 15–25 m dýpi upp úr miðjum
júní og stóðu hitaskilin fram í byrjun
september, í um átta vikur. Á tímabilinu
15.6.–31.8. var vatnshitinn í yfirlaginu
að meðaltali 10,1°C (6,3–13,2°C) en
6,3°C (5,2–8,8°C) í undirlaginu (> 25 m).
Marktækur munur var á meðalvatnshita
á þessu tímabili milli yfirborðslagsins
og undirlagsins (Mann-Whitney próf,
U = 9161, ft. = 78, p <0,001).
Nær allan tímann sem lagskiptingin
var fyrir hendi sumarið 2012, einkan-
lega þó í ágúst, var vindur tiltölulega
aðgerðalítill og áhrif lítil sem engin
á lagskiptinguna. Þó má sjá skamm-
vinn áhrif vinds þegar hann belgdi sig
í tvígang í skamman tíma en gekk svo
hratt niður. Annars vegar 23. og 24.
júlí þegar meðalvindhraði sólarhrings
mældist 8,4 m/s og 8,7 m/s, mesti
vindhraði 13,7–14,5 m/s og einstaka
hviður fóru í 22,1–24,7 m/s. Hins vegar
11. ágúst þegar sólarhringsmeðaltalið
mældist 6,4 m/s, mesti vindhraði 8,4
m/s og mesta hviða 13,2 m/s.
Sterk áhrif vinds á lagskiptinguna
koma aftur á móti vel fram þegar haust-
vindar fara að blása af alvöru og kólnun
efra lagsins veikir skilin. Hinn 28. ágúst
rauk meðalvindhraðinn úr 2,5 m/s í 9,0
m/s, mesti vindhraði fór úr 6,6 m/s í
15,3 m/s og einstaka hviður mældust
allt að 21,4 m/s. Við þennan hvell bland-
aðist vatnið umtalsvert og vatnshitinn
varð býsna jafn frá botni og upp úr.
Algjör blöndun varð svo í vatnsbolnum
um viku síðar þegar meðalvindhraðinn
náði 7–12 m/s um nokkurra daga skeið,
mesti meðalvindhraði var 18–20 m/s
og einstaka hviður náðu 27–30 m/s.
Sumarið 2013 var fremur svalt og
lagskipting vart eða ekki fyrir hendi
(7. mynd). Vatnshiti í yfirlaginu mæld-
ist 4,9–11,5°C á tímabilinu 15.7.–15.10.
2013 og engin eindregin hitaskil voru
til staðar í vatnssúlunni. Meðalvatnshiti
á þessu tímabili var 9,4°C (8,0–11,5°C) í
yfirlaginu (<25 m) og 8,3°C (6,6–9,5°C)
í undirlaginu (>25 m). Áhrif vinds á
hitaferilinn má vel greina þrátt fyrir að
tíðarfarið hafi verið svalt og ekkert sér-
staklega vindasamt. Þetta kemur ágæt-
lega fram í byrjun ágúst (3.–5.8. 2013)
þegar meðalvindhraði dags rauk í 10,1
m/s og var á bilinu 10,3–10,5 m/s næstu
tvo daga en datt svo niður eftir það og
var á bilinu 1,3–8,8 m/s fram til 15. sept-
ember. Við þennan vindstyrk hlýnaði
undirlagið um 1°C eða svo en síðan fór
að örla aftur á hitaskilum, mjög veikum.
Þegar fyrsti hausthvellurinn skall á 15.
september með 11,8 m/s blandaðist allur
vatnsmassinn á ný og vatnshitinn varð
jafn alls staðar í vatnssúlunni, um 8°C.
ÍSADAGAR
Þróun ísalagna og ísabrota á Þing-
vallavatni á undanförnum 40 árum eða
svo rímar vel við hlýnun vatnsins sam-
kvæmt mælingum við Steingrímsstöð (8.
mynd, 2. viðauki). Þingvallavatn leggur
núorðið bæði sjaldnar og seinna en áður
og ís brotnar fyrr. Fækkun ísadaga er
nokkuð áberandi um og upp úr aldamót-
unum síðustu og hefur íslausum árum
fjölgað síðan. Fjöldi ísadaga fyrir alda-
mótin 2001 (1974–2000) var að meðal-
tali 81 (± 6,4 st.sk., n=26) en 23 dagar
(± 6,1, n=16) eftir aldamótin (2001–2017)
og er munurinn þarna á milli marktækur
(t= 6,156, ft. = 40, p<0,001).
1 2 3 4 5 6
Ársmeðallofthiti / Yearly mean air T (°C)
r=0,796
y=0,360*x + 3,358.
(F1,39=67,5, p<0,001).
1 2 3 4 5 6 7
Lofthiti á Leirum / T-air at Leirur (°C)
Lo
ft
hi
ti
í R
ey
kj
av
ík
/
Ta
ir
R
ey
kj
av
ík
(°
C
)
1
2
3
4
5
6
7
r=0,949
y=0,655*x+2,400
F1,43 = 387,994, p<<0,001
Á
rs
m
eð
al
va
tn
sh
iti
/
Ye
ar
ly
m
ea
n
la
ke
T
(°
C
)
3
4
5
6