Fræðaþing landbúnaðarins - 03.02.2006, Qupperneq 69

vatni áfram (laust vatn). Það ræðst svo af vatnsleiðni jarðvegsins hve hratt sú miðlun
gengur fyrir sig. Með aukinni vatnsrýmd jarðvegins eykst einnig dempun á hita vatnsins,
sem um hann fer. Umsetning næringarefna í jarðvegi graslendis er meiri en í
melajarðvegi. Styrkur uppleystra næringarefna og lífrænna efna í jarðvegsvatninu er því
allajafnan meiri. I heild eykst vatnsrýmd í graslendi miðað við rýrari svæði en gróður
tekur einnig stærri hluta þeirrar úrkomu sem fellur. Með aukinni gróðurþekju og
hækkandi gróðri má búast við aukinni snjósöfnun á svæðið. Eftir því sem vatnsforði í
jarðvegi eykst þyngist hann og hætta á að jarðvegur sem stendur í halla fari af stað eykst,
sér í lagi ef rótarkerfi hans rýmar af einhveijum ástæðum.
Þó hér hafi verið fjallað um graslendi sem eina heild þá er mikill breytileiki í gróðurfari
slíkra svæða. Þessi breytileiki getur skipt máli varðandi ísig í jarðveginn og þá einnig
afrennsli á yfirborði. Gróður ræður líka miklu varðandi snjósöfnun þó aðrir þættir eins og
lega í landslagi og lögun yfirborðs ráði líka miklu.
Skógur: Sú umfjöllun sem hér er sett fram á vatnsbúskap skóga miðast við fullvaxinn
skóg sem hefur náð að loka sér. Miklu skiptir hvort um er að ræða laufskóg eða sígrænan
barrskóg í þeim síðamefnda er oft lítill botngróður á meðan botngróður laufskóga getur
verið umtalsverður. Jarðvegur í skógum hér er oftast brúnjörð eins og í graslendi, en
skógur bæði náttúrulegur og plantaður vex þó í flestum jarðvegsgerðum hérlendis.
Jarðvegur skóga er almennt breytilegri en í öðmm gróðurlendum, einnig er ísig og
vatnsleiðni í mettaðs jarðvegs almennt mikil (Roberts 1999) afrennsli á yfirborði er því
yfirleitt lítið.
Utgufun trjáa er meiri en lágvaxins gróðurs og þar með upptaka vatns úr jarðvegi. Stærri
hluti úrkomu verður eftir á yfirborði trjánna (laufi og greinum) og gufar þaðan beint upp
án þess að ná til jarðar. Urkoman berst einnig með öðmm hætti niður á skógarbotninn en
á jarðveg í graslendi. I skógi streymir vemlegur hluti regnvatns niður trjáboli. I
samanburði við graslendi þá vantar oft torflag efst í jarðveg í skóga. Jarðvegurinn er því
ekki eins vel varinn og hættar við að skolast burt með yfirborðsrennsli. Þetta vatn getur
einnig tekið með sér mikið af plöntuleifum, laufi, smágreinum, sinu og fræi, sem berst í
nærliggjandi ár og læki og auðgað lífríki þeirra. Sú úrkoma sem fellur sem snjór fykur
síður burt úr skóglendi.
Votlendi: Jarðvegur votlendis hér á landi er einkum af þremur jarðvegsflokkum þ.e.
votjörð (Gleyic Andosol), svartjörð (Histic Andosol) og mójörð (Histosol) (Ólafur
Amalds o.fl. 2006). Vatnsheldni þessa jarðvegs er almennt mikil og hér hefur mælst
vatnsheldni sem er allt að fjórföld þyngd jarðvegsins. Þessi mikla vatnsheldni byggist á
háu innihaldi lífrænna efha, sem stafar bæði af hægu niðurbroti plöntuleifa sökum kulda
og loftfirrtra aðstæðna og vegna myndunar málm-húmus knippa (Ólafur Amalds 2004).
Aðgreining í þrjá ofangreinda jarðvegsflokka ræðst að miklu leyti af mismiklu áfoki, sem
lækkar hlutfall lifrænna efna.
Sveiflur í vatnsstöðu votlendis em mjög mismiklar eftir því hvaðan vatn berst til þess.
Þau votlendi sem fá vatn úr uppsprettum fyrst og fremst em mun stöðugri m.t.t.
vatnshæðar og hafa því minni dempunarhæfni, en votlendi sem fá vatn sitt að mestu beint
úr úrkomu. Vegna mikillar vatnsrýmdar geta þau tekið við miklu magni af vatni og gefið
það frá sér án þess að vatnshæðin breytist mikið. Þau verka því dempandi á vatnsrennsli
þeirra vatnsfalla sem þau fæða. Þessi mikli vatnsforði dregur úr sveiflum á hitastigi þess
67
L