Fræðaþing landbúnaðarins - 03.02.2006, Side 98

því er vandinn fólginn. Kerfisbundnar mælingar á stærð og ástandi fiskistofna ná ekki
langt aftur í tímann og því styttri sem gagnaraðimar em því erfiðara er að skilja þama
á milli. Elstu gögn em veiðitölur sem stundum endurspegla stofnstærð fiskistofna,
sérstaklega þar sem sókn hefur verið jöfn á milli ára. Veiðitölur úr laxveiðiám ná að
jafnaði 40-50 ár aftur í tímann. Aðrar gagnaraðir eins og mat á árgangastyrkleika
seiða, ná í besta falli 27 ár aftur í tímann. Til þess að greina áhrif hnattrænna breytinga
veðurfars á fiskstofna em 25-50 ára gagnaraðir því stuttar.
Þrátt fyrir þetta eru mælingar famar að nema vemlegar breytingar á fiskstofnum
ferskvatns og jafnvel tegundasamsetningu hin allra seinustu ár, sem vert er að lýsa og
setja fram þá tilgátu að tengist hnattrænni hlýnun. Þess verður freistað hér.
Efniviður og aðferðir
Hér verður aðallega fjallað um þær þrjár tegundir laxfiska sem lifa hérlendis, lax,
urriða og bleikju. Mat hefur farið fram á seiðabúskap Selár og Hofsár í Vopnafirði frá
1979 (Þórólfúr Antonsson 2005a og 2005b). Þar kemur fram styrkleiki einstakra
árganga, s.k. vísitölumælingu þéttleika. Það er gert með því að rafveiða ákveðið
flatarmál á tileknum fjölda stöðva í ánum og síðan reiknaður meðalfjöldi seiða á
hverja 100m2 botnflatar. Þetta er gert með sama hætti frá einum stað og tíma til
annars. Ekki er um mat á heildarstofnstærð að ræða, heldur viðmið út frá einni
rafveiðiyfirferð og því kallað vísitölumæling sem endurspeglar að nokkm breytingar á
stofnstærð milli ára (sjá nánar Friðþjófur Ámason o.fl. 2005). Jafnframt em seiðin
mæld, vegin og sýni tekin af þeim til aldursákvörðunar. Það gefur upplýsingar um
meðallengd og lífþyngd einstakra árganga ár hvert.
Frá 1988 í Elliðaám og 1989 í Vesturdalsá í Vopnafirði hafa gönguseiði lax verið
talin á leið sinni til sjávar (Þórólfur Antonsson og Sigurður Guðjónsson 2002). Seiðin
vom öll lengdarmæld og af hluta þeirra em tekin sýni til aldursákvörðunar.
I Elliðavatni hafa árlega verið lagðar tvær netaraðir á hverju hausti frá árinu 1987
auk 1984 (Þórólfur Antonsson o.fl. 2005). Netaraðir samanstanda af 11 netum með
möskvastærðum frá 16,5 mm upp i 60 mm. Þær eiga að veiða hlutfallslega jafnt úrtak
einstaklinga í stofninum ofan við 18 cm að lengd (Jensen 1984). Aflinn var
tegundagreindur og fjölda haldið sér fyrir urriða og bleikju.
Veiði á urriða og bleikju hefur verið skráð í allmörgum ám og lax í langflestum ám
þar sem veiði er stunduð (Guðni Guðbergsson 2005). Lagðar vom saman veiðitölur
urriða og bleikju úr ám á hverju eftirtalinna landsvæða, Suðurlandi, Vesturlandi og
Norðurlandi yfir árabilið 1987-2004. Notuð var samantekt allrar laxveiði í landinu frá
1970 og greint á milli laxa sem höfðu verið eitt ár (smálax) og tvö ár (stórlax) í sjó.
Niðurstöður og umræða
Seiðaþéttleiki og meðallengdir árganga seiða fylgist oft að í nálægum ám á milli ára,
sem bendir til að staðbundnir umhverfisþættir hafi þar áhrif á. Þetta samband er
hámarktækt milli Selár og Hofsár (1. mynd). Línuleg aðhvarfsgreining á milli
meðallengdar árganga í þessum ám var fyrir 1+ seiði R2=0,89; fyrir 2+ seiði R2=0,79;
fyrir 3+ seiði R2=0,62 og P<0,001 í öllum tilvikum.
Veruleg breyting hefur átt sér stað í meðallengd laxaseiða í Selá og Hofsá frá því
mælingar hófust árið 1979. Meðallengd eins árs seiða í lok tímabilsins er orðin meiri
en meðallengd tveggja ára seiða í upphafi tímabilsins og meðallengd tveggja ára meiri
en þriggja ára (1. mynd). Marktækur munur (t-test) er á meðallengd fyrstu 10 áranna
og síðustu 10 áranna innan hvers árgangs bæði í Selá og Hofsá. Þessi lengdaraukning
með tíma gæti á hinn bóginn bent til langtímabreytinga í umhverfisþáttum.
96