Þjóðmál - 01.12.2016, Blaðsíða 52

Ef annað veiðikerfi væri við lýði myndi það leiða til þess að veiðarnar væru
hagnaðarlausar - líkt og var hérlendis fyrir daga kvótakerfisins og þekkist enn
í mörgum vestrænum löndum. Hagnaðurinn skapast með því að byggja upp
virðiskeðjur sem einnig mynda bakbein fyrir hátækniiðnað af ýmsum toga.
spegilinn. Þetta var það gjald sem greinin
þurfti að greiða til þess að vinda ofan af
langvarandi offjárfestingu í greininni og ná
fram hagræðingu.
Til framtiðar
Það sem nú blasir við er að endurbæta
kvótakerfið og bæta úr núverandi van-
köntum þess. Hér má helst nefna nauðsyn
þess að tryggja betur eignaréttarlega stöðu
aflaheimildanna sem og frjálst framsal þeirra.
Það verði gert í fyrsta lagi með því losa um
tengsl kvóta og skipa þannig að hvaða aðili
sem er geti keypt og átt kvóta - veðsett hann
og leigt hann. í öðru lagi að eignarréttur sé
tryggður með einhvers konar þjóðfélagssátt-
mála sem jafnframt feli það í sér að eigendur
hans greiði auðlindagjald. Það skiptir í sjálfu
sér ekki höfuðmáli hvort sem það gerist
með einhvers konar uppboðum, nýtingar-
samningum eða öðrum leiðum heldurað
almenn sátt náist um málið. í þriðja lagi er
mikilvægt að ýmsum pólitískum höftum
sé aflétt af greininni - s.s. hvað varðar
stærð fyrirtækja - og ekki sé reynt að rjúfa
virðiskeðjur útvegsfyrirtækjanna. Ef stjórn-
völd vilja að greinin geti greitt auðlindagjald
er ekki samtímis mögulegt að hindra arð-
myndun með því að þvinga upp á hana
pólitískum markmiðum sem oftar en ekki
eru fjarri allri skynsemi. Gott dæmi er hin
síendurtekna krafa um nýliðun í greininni.
Af hverju þarf nýliðun í sjávarútvegi? Það er
búið að eyða áratugum í það að reyna að
fækka aðilum í sjávarútvegi - það var lykillinn
að hagræðingunni. Af hverju þarf að draga
einhverja nýja að?
Það er enn algengt að vísað sé til
sjávarútvegs sem eins konar námuvinnslu
þar sem hagnaðurinn skapist aðeins með því
henda vörpu í sjó. Það er rangt í grundvallar-
atriðum. Ef annað veiðikerfi væri við lýði
myndi það leiða til þess að veiðarnar væru
hagnaðarlausar - líkt og var hérlendis fyrir
daga kvótakerfisins og þekkist enn í mörgum
vestrænum löndum. Hagnaðurinn skapast
með því að byggja upp virðiskeðjur sem
einnig mynda bakbein fyrir hátækniiðnað
af ýmsum toga. Útgerðarmenn hafa í rúm
þrjátíu ár farið eftir þeim leikreglum sem
þeim voru settar af stjórnvöldum. Þeir eru
því ekki þjófar eða lögbrjótar - heldur hafa
þeir þrátt fyrir allt gengið vel um þá auðlind
sem þeim hefur verið treyst fyrir. Og þeir hafa
ekki fengið aflaheimildirnar ókeypis - heldur
yfirleitt keypt þær af öðrum útgerðum. Það er
þó ekki þar sem sagt að þeir geti haldið allri
auðlindarentu íslandsmiða eftir hjá sjálfum
sér og áhöfnum skipanna til framtíðar.
Staðreyndin er einfaldlega þessi: Ef ekki er
brugðist við vaxandi þjóðfélagslegri óánægju
mikillar arðmyndunar í greininni mun það að
lokum verða höfuðbani kvótakerfisins hvað
sem líðurtuði hagfræðinga um hagvæmni
og skilvirkni.
Dr. Ásgeir Jónsson er dósent við hagfræði-
deild Háskóla íslands og efnahagsráðgjah
Virðingar. Greinin birtist upphaflega á vef
Virðingar en er birt hér með leyfi höfundar.
50 ÞJÓÐMÁL vetrarhefti 2016