Þjóðmál - 01.12.2016, Blaðsíða 73

Sjáland kjöts. íslenska hagkerfið hefur líka
orðið fjölbreyttara og um leið stöðugra hin
síðari ár. Ein ástæða er tvímælalaust kvóta-
kerfið í sjávarútvegi. Vegna þess er heildar-
aflinn í hverjum fiskistofni fyrirsjáanlegur,
þótt verð geti enn sveiflast til. Önnur ástæða
til aukins stöðugleika á íslandi hin síðari ár
er, að aðrir atvinnuvegir hafa vaxið upp við
hlið sjávarútvegs, ekki síst orkusala og ferða-
mannaþjónusta. íslendingar hafa enn fremur
vanist sveiflum og kunna ef til vill betur að
bregðast við þeim en margar fjölmennari
þjóðir. Hagkerfið er tiltölulega þjált og
gagnsætt og upplýsingakostnaður lágur.
Sibert hefur vissulega rétt fyrir sér um, að
krappar sveiflur í atvinnulífi eru óæskilegar.
Best fer á því, að hagkerfi sé stöðugt. En þá
má minna á, að hagsveiflur eiga aðallega
upptök sín hjá stórþjóðum. Heimskreppuna
miklu á fjórða áratug tuttugustu aldar og
fjármálakreppuna 2007-2009 mátti rekja til
margvíslegra mistaka í hagstjórn í Banda-
ríkjunum, stærsta hagkerfi heims.12 Óstöðug-
leiki kemur líka að sök í stjórnmálum og
er því hættulegri sem ríki er stærra. Árið
1930 var hagkerfi Þýskalands hið stærsta í
Evrópu.13 Heimskreppan hafði þau áhrif, að
Hitler komst þar til valda í ársbyrjun 1933.
Þeir Stalín skiptu á milli sín álfunni með
hinum illræmda griðasáttmála sumarið 1939,
og mannskæð heimsstyrjöld hófst þá um
haustið. Þegar Bretar hernámu fsland vorið
1940, voru aðeins sex lýðræðisríki eftir í
Evrópu: Stóra Bretland, írland, Svíþjóð, Sviss,
Finnland og ísland. Þótt ísland hafi verið
miklu minna en öll hin ríkin, má hiklaust
telja önnur fjögur þeirra smáríki. í Leiðinni til
ánauðar, sem Friðrik Hayek gaf út 1944 (sama
ár og Cobban sína bók), velti höfundur fyrir
sér, hvort litlar stjórnunareiningar kynnu að
vera heppiiegri til eflingar lýðræðis en stórar,
því að þá lærðist fólki að stjórna sér sjálfu.
Valdið og fólkið væru þar nær hvort öðru en í
fjölmennum ríkjum.14
Kostnaður af smæðinni
Prófessor Sibert telur upp margvíslegan
viðbótarkostnað af smæð hagkerfa og ríkja.
í Leiðinni til ánauðar bentiFriðrik Hayek á, að ísmáríkjum
sé valdið miktu nær fólkinu en ístórum rikjum. Smáþjóðir
séu því liklegri til að öðlast stjórnmálaþroska en stórþjóðir.
Mynd: Einar Gunnar Einarsson.
Hún nefnir framleiðslu samgæða, en þau eru
gæði, sem einkaaðilar geta ekki framleitt,
vegna þess að þeir geta ekki takmarkað
notkun þeirra við þá, sem greiða fyrir þau.
Skólabókardæmi um þau eru landvarnirog
löggæsla. Sibert segir, að fastur kostnaður sé
tiltölulega stór hluti af framleiðslukostnaði
samgæða, svo að hann minnki á mann eftir
því sem ríki stækki. Við fyrstu sýn virðist þessi
röksemd ekki fráleit. Ríki hlýtur til dæmis að
halda uppi utanríkisþjónustu. Hafa jafn-
fámenn lönd og Færeyjar og Grænland til
þess getu? Mikilvægasta breytingin, þegar
íslendingar sögðu upp sambandslaga-
sáttmálanum frá 1918 við Dani, var einmitt,
að þeir tóku í sínar hendur utanríkismál.
Fróðlegt er því að bera saman kostnaðinn
af utanríkisþjónustu misstórra grannríkja
eins og Bretlands og íslands. Árið 2013 voru
starfsmenn bresku utanríkisþjónustunnar
um 14 þúsund, en íþúafjöldi landsins 64,1
milljón. Sama ár voru starfsmenn íslensku
utanríkisþjónustunnar um 250, en íbúafjöldi
landsins 320 þúsund.15 Hlutfall starfs-
manna og íbúa var því 0,0002 í Bretlandi og
0,0008 á íslandi. Hlutfallið var því talsvert
hærra á íslandi, en aðalatriðið er þó, að þessi
viðbótarkostnaður skipti sáralitlu máli. Það er
íslendingum ekki um megn að verja 0,0008%
af mannafla sínum til að gæta hagsmuna
sinna gagnvart erlendum ríkjum. Þessi rök-
semd Siberts kann því stundum að vera rétt,
en oftast léttvæg.
ÞJÓÐMÁL vetrarhefti 2016 71