Þjóðmál - 01.12.2016, Blaðsíða 80

Alþjóðleg skilyrði á markaði geta breyst
snögglega. Lánsfjáraðgengi, sem á undan-
förnum misserum hefur verið með ein-
dæmum hagfellt fyrir íslenska banka sem
og aðra, kann að breytast skyndilega við
óvæntar aðstæður. Mikilvægt er að vera við
því búinn að slíkt geti gerst.38
Þriðjudaginn 6. nóvember 2007 hélt Davíð
ræðu á morgunverðarfundi Viðskiptaráðs og
sagði meðal annars:
Ódýrt fé lá um hríð hvarvetna á lausu og
ýmsir aðilar hér á landi nýttu það tækifæri
af djörfung og krafti. Hin hliðin á útrásinni
er þó sú og framhjá henni verður ekki
horft, að ísland er að verða óþægilega
skuldsett erlendis. Á sama tíma og íslenska
ríkið hefur greitt skuldir sínar hratt niður og
innlendar og erlendar eignir Seðlabankans
hafa aukist verulega, þá hafa aðrar erlendar
skuldbindingar þjóðarbúsins aukist svo
mikið, að þetta tvennt sem ég áðan nefndi
er smáræði í samanburði við það. Allt getur
þetta farið vel, en við erum örugglega við
ytri mörk þess sem fært er að búa við til
lengri tíma.39
Á ársfundi Seðlabankans 2008 sagði Davíð:
Því er rétt að ganga út frá því sem vísu,
að ástandið muni lítið lagast í bráð og
þótt það kunni að lagast fari því fjarri að
allt verði eins og áður. Hafi menn ekki
þegar tekið sér tak er ekki lengur neins
að bíða. Leita þarf allra leiða til að styrkja
lausafjárstöðu fyrirtækjanna, ekki síst
fjármálafyrirtækjanna og samhliða þarf
að skoða markaðsmódelin rækilega upp á
nýtt.40
Erfitt er að skilja þessi orð öðru vísi en sem
gætilega umvöndun við bankamenn og
stjórnvöld.
Aðrir ráðamenn hlustuðu ekki á Davíð
Oddsson. Þeirtöldu hann ýkja vandann.
Hann væri ekki nógu vinsamlegur
bankamönnum. Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
skrifaði jafnvel í blaðagrein haustið 2008,
að íslensku bankarnir ættu að halda áfram
að safna innlánum erlendis.41 Hvað sem
ummælum Siberts um Davíð Oddsson líður,
virðist þó langsótt að nota vanmátt íslenskra
valdsmanna til að stöðva útþenslu bankanna
sem rök gegn smáríkjum. Ráðamenn í Bret-
landi gerðu ekkert til að stöðva öran vöxt
RBS, Royal Bank of Scotland, heldur fögnuðu
honum.42
Smæð og klíkuskapur
Prófessor Sibert telur enn upp þann galla
á smáþjóðum,„að það bitni á þeim, hversu
náin samskipti fólks séu. í fámenni þekkja allir
alla. Þetta getur auðveldað aðgerðir, en hefur
líka í för með sér kostnað."Til stuðnings máli
sínu vísar hún í ritgerð eftir menntafrömuð á
Möltu, Charles Farrugia, sem kvað„náin sam-
skipti og fjölskyldutengsl geta við sérstakar
aðstæður leitt til klíkuskapar og spillingar".43
Sibert vitnar einnig til prófessors Þorvaldar
Gylfasonar um það, að ísland„mótaðist
í meira mæli af klíkuskap og stjórnmála-
tengslum en nokkurt annað land í Norður-
eða Vestur-Evrópu".44
Ýmislegt er við þetta að athuga. Farrugia
skrifaði ritgerð sína um þann vanda, sem
nýfrjálsar þjóðir stæðu frammi fyrir, af því
að þær hefðu ekki við rótgrónar venjur og
stofnanir að styðjast. En ísland var aldrei
nýlenda, og það er ekki vanþróað land eins
og Malta hefur ef til vill verið. Þótt stjórn-
sýslan væri ekki umfangsmikil í þessari
fámennu dönsku hjálendu, voru flestir
embættismenn íslenskir, til dæmis sýslu-
menn og prestar, en mótuðust af dönskum
hefðum og venjum.
Prófessor Sibert bendir ekki á nein gögn
önnur en fullyrðingu prófessors Þorvaldar
Gylfasonar um, að stjórnmálaspilling eða
klíkuskapur sé meiri á íslandi en annars
staðar í Norður- eða Vestur-Evrópu. Nú eru
til ýmis afbrigði af stjórnmálaspillingu. Eitt
hið mildasta kann að vera stjórnmálahygli
(party patronage), þegar úthlutun gæða eins
og embætta og atvinnuleyfa ræðst frekar af
flokkshollustu en hæfni eða reynslu. í ritgerð
árið 2006 skipti prófessor Wolfgang Muller
vestrænum ríkjum í fjóra flokka eftir stjórn-
málahygli:
Lítil sem engin (no or virtually no)
stjórnmálahygli: Danmörk, Finnland,
78 ÞJÓÐMÁL vetrarhefti 2016