Þjóðmál - 01.12.2016, Blaðsíða 81

Jónas Jónsson frá Hriflu, sem fór með menntamál, heilbrigðismál og dómsmál
í stjórninni, skipaði menn hiklaust eftir stjórnmálasjónarmiðum, og urðu
margar embættaveitingar hans umdeildar.
Noregurog Svíþjóð.
Lítil (low level) stjórnmálahygli: Holland,
Sviss og Bretland.
Nokkur (medium level) stjórnmálahygli:
Frakkland, Þýskaland, ísland, írland, Lúxem-
borg, Portúgal, Spánn og Bandaríkin.
Víðtæk (high level) stjórnmálahygli: Austur-
ríki, Belgía, Grikkland og ftalía.45
Ekki er í fljótu bragði Ijóst, hvers vegna
Muller skipaði fslandi ekki á bekk með
öðrum Norðurlöndum. Þegar hann skrifaði
ritgerð sína, var spilling á Islandi talin ein hin
minnsta í heimi. Samkvæmt alþjóðlegri spill-
ingarvísitölu var það í 4. sæti af 102 ríkjum
árið 2002,2. sæti af 133 árið 2003,3. sæti af
145 árið 2004 og 1. sæti af 158 árið 2005.46
Jafnvel þótt tekið væri mark á dilkadrætti
prófessors Mullers, væri tvennt merkilegt
við hann. í fyrsta lagi er samkvæmt honum
engin samsvörun milli smæðar og stjórn-
málahygli, eins og ætla mætti af athuga-
semdum Siberts. íslandi er til dæmis skipað
á þriðja bekk með stórum ríkjum, Frakklandi
og Bandaríkjunum, og raunar líka smáríkinu
Lúxemborg. í öðru lagi virðist Muller síður en
svo vera sammála Þorvaldi Gylfasyni, því að
hann dregur ísland í dilk með löndum eins og
Ítalíu og Belgíu, þar sem stjórnmálahygli er
sögð víðtæk, en Þorvaldur hafði sagt stjórn-
málaspillingu eða klíkuskap meiri á íslandi
en í nokkru öðru landi í Norður- og Vestur-
Evrópu, en þar er Belgía að minnsta kosti
niður komin, hvað sem segja má um Ítalíu og
Grikkland.
Stjórnmálaspilling
í skjóli haftabúskapar
Vandasamt er og þó forvitnilegt að rann-
saka þá fullyrðingu prófessors Siberts, að
klíkuskapur sé (eða virðist að minnsta kosti
vera) meiri á íslandi en víða annars staðar.
Prófessor Þorvaldur Gylfason hefur ekki lagt
fram nein gögn máli sínu til stuðnings. Því
verður að leita annað. Prófessor Gunnar Helgi
Kristinsson hefur kannað stöðuveitingar
af stjórnmálaástæðum á íslandi og skrifað
nokkuð um þær, og virðast erlendir aðilar
aðallega styðjast við þau skrif, þar á meðal
prófessor Wolfgang Muller.47 Flestir geta tekið
undir lýsingu Gunnars Helga á sögulegri
þróun íslenskrar stjórnsýslu. Fram til 1927
mótaðist hún af dönskum fyrirmyndum, og
þá var meginreglan sú, að embættismenn
væru skipaðir eftir verðleikum, eins og þeir
voru þá skilgreindir. Þeir, sem lokið höfðu
háum lagaprófum, gengu til dæmis fyrir
um embætti sýslumanna og dómara. Menn
fengu síðan fyrirsjáanlegan framgang í stig-
veldi stjórnsýslunnar.
Tímamót urðu hins vegar 1927.48 Minni-
hlutastjórn framsóknarmanna, sem þá var
mynduð með hlutleysi Alþýðuflokksins
og sat til 1932, raskaði þessu fyrirkomu-
lagi. Jónas Jónsson frá Hriflu, sem fór með
menntamál, heilbrigðismál og dómsmál
í stjórninni, skipaði menn hiklaust eftir
stjórnmálasjónarmiðum, og urðu margar
embættaveitingar hans umdeildar. Jónas
taldi sig eflaust vera að slíta í sundur valdavef
gamalla skólabræðra úr Lærða skólanum
og Kaupmannahafnarháskóla.49 Jafnframt
jukust ríkisafskipti, sérstaklega eftir að
haftabúskapur hófst upp úr 1930. Sérstakir
fulltrúar stjórnmálaflokka úthlutuðu inn-
flutnings- og gjaldeyrisleyfum. Sjálfstæðis-
flokkurinn, sem hafði gagnrýnt harðlega
stöðuveitingar Jónasarfrá Hriflu og annarra
framsóknarmanna og haldið fram viðskipta-
frelsi í stað hafta, á meðan hann var í stjórnar-
andstöðu 1927-1932 og 1934-1939, tók
fullan þátt í úthlutun gæða eftir stjórnmála-
sjónarmiðum.
Prófessor Gunnar Helgi Kristinsson hefur
eflaust rétt fyrir sér um, að við haftabúskap
tímabilsins 1930-1960 réðu stjórnmála-
sjónarmið miklu um úthlutun gæða, hvort
ÞJÓÐMÁL vetrarhefti 2016 79