Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2012, Síða 29

Plíníus íslands
þessum kvæðum eru magnaðar særingar,
einkum þó í því síðara, en í Fjandafœlu eru
auk þess heilmiklar upplýsingar um trú og
hjátrú þessa tíma, eins og Jón túlkar hana.
Kvæðið olli nokkru ijaðrafoki meðal lærðra
manna, sem síðar greinir.
A þessum árum stunduðu Baskar frá Spáni
og franskir ,Gaskónar‘ hvalveiðar við Vest-
firði á mörgum skipum hvert sumar, og áttu
í fyrstu góð samskipti við heimafólk. Komst
Jón í kynni við suma þeirra og virðist hafa lært
tungumál þeirra að einhverju leyti. Haustið
1615 fómst þrjú skip Spánverja á Reykjarfírði,
en flestir menn björguðust. Jón var þá í Tré-
kyllisvík og lenti því í rás atburðanna. Skip-
brotsmenn sigldu á bátum vestur fyrir Hom
og dreifðust í nokkmm hópum um Vestfirði.
Yfirvöld bönnuðu fólki að liðsinna þeim og
leiddi það til hnupls og rána af þeirra hálfu.
Þessar erjur enduðu með því, að Vestfírð-
ingar gerðu Spánverjunum aðför á nokkrum
stöðum og drápu nokkra tugi manna úr þeirra
hópi, en aðrir komust úr landi á ensku skipi,
sem þeirrændu. Stóð Ari Magnússon, sýslu-
maður í Ögri, fyrir þessum vígum, en þau
mæltust misjafnt fyrir. Jón var kvaddur til
einnar af þessum herferðum Ara, en sinnti því
ekki. Óx af því óvild með honum og sýslu-
manni, sem leiddi til ofsókna af hálfu þess
síðamefnda á hendur Jóni. Þó tók steininn
úr þegar Jón tók upp hanskann fyrir Spán-
verja, sem hann taldi hafa verið drepna af
litlum sökum og með engum rétti, og skrifaði
vamarrit fyrir þá, með nákvæmum lýsingum
á athöfnum ,hermanna‘ Ara sýslumanns, sem
hann hafði eftir sveitungum sínum er tóku
þátt í einni herferðinni. Nefnist ritið Sönn
frásaga af spanskra manna skipbrotum og
slagi. Einnig er langur kafli um þessa atburði
í ævikvæði Jóns.
Jón flýr suður á Snæfellsnes
Eftir þessa harkalegu deilu var Jóni ekki vært
á Vestfjörðum fyrir ofríki Ara sýslumanns og
annarra valdsmanna, sem virðast hafa gert
eigur hans upptækar árið 1616, og missti
hann þá allar bækur sínar og steina, sem
hann harmar oft síðar. Flýði Jón þá suður á
Snæfellsnes, þar sem hann reyndi að komast
í enskar duggur til að fara úr landi, en enginn
þorði að flytja hann fyrir ofríki Ara, sem hann
og fleiri töldu rammgöldróttan.
Fékk Jón þá vist hjá Steinþóri sýslumanni
Gíslasyni á Arnarstapa, og búð fyrir sig, þar
sem hann gat haft fjölskyldu sína hjá sér, og
dvaldi þar í fjögur ár (1616/17-1621). Ari lét
þó ekki laust né fast, og hélt áfram að skrifa
ákærubréf á hendur Jóni til embættismanna
á Snæfellsnesi, og gera honum galdraglettur.
Voru honum nú gerðir tveir kostir: að sigla
til Kaupmannahafnar, eða mæta á Alþingi,
til að gera grein fyrir málum sínum, og valdi
Jón síðari kostinn. Ekki er greint frá því að
Jón hafi hlotið dóm í það skipti, og virðist
Ari ekki hafa getað sannað neinar sakir á
hann. Guðbrandur Þorláksson Hólabiskup var
tengdafaðir Ara, og virðist hafa tekið málstað
Jóns, er honum þótti Ari ganga of langt. Kom
það m.a. fram í því, að hann tók Guðmund,
elsta son Jóns lærða, í Hólaskóla, og veitti
honum ölmusu, en Jón hafði að sjálfsögðu
engin efni á því að kosta son sinn í skóla.
Guðmundur varð stúdent þaðan um 1623,
og átti það eftir að skipta sköpum fyrir Jón á
efri árum. í staðinn tók Jón að afrita bækur
og skrifa fræðirit fyrir þá Hólamenn, m.a.
Grænlands annála.
Næstu sex ár (1621-1627) dvelur Jón á
kotinu Uppsöndum hjá Rifi, og lifði mest á
bónbjörgum, því honum var fyrirmunað að
stunda sjó, sem hann vill kenna göldrum.
Þar lenti hann í illdeilum við Orm nokkurn,
líklega sonarson Orms ríka á Knerri, sem
kemur við sögu Axlar-Bjarnar (Sjá Þjóðs.
J.A., II, 116). Segir Jón að Ormur hafi ætlað
að sökkva húsi hans með göldrum og brenna
sig inni. En Jón kunni líka ýmislegt fyrir sér og
tókst furðanlega að verjast öllum ofsóknum.
27