Skírnir - 01.04.2009, Page 82

80
GUÐRÚN NORDAL
SKI-RNIR
þokkalegum og langþráðum friði í landinu svo að kyrrara varð í
sveitum landsins og meira næði til að vinna verkin. Hins vegar má
segja, að sú óstjórn sem ríkti á öldinni og þau ítök sem Noregs-
konungur náði í landinu með því að gera höfðingja að hirðmönn-
um sínum allt frá 1220, svo að íslenskir höfðingjar voru sumir
orðnir hálfnorskir, hafi gert þá niðurstöðu rökrétta og í raun eðli-
lega. Rétt eins og því er haldið fram núna að ekkert land í Evrópu
geti þrifist utan Evrópusambandsins, þá sagði Vilhjálmur frá Sab-
ína, kardínáli páfa, „það ósannlegt, að Island þjónaði eigi undir
einn konung sem öll önnur lönd í veröldu“ þegar hann kom í
Noreg til að vígja Hákon gamla sem guði þóknanlegan konung
Noregs árið 1247. Þau orð færir Sturla Þórðarson í letur, sem var
í hópi hinna sigruðu um 1264 og leggur þar með áherslu á að inn-
limun íslands í veldi Noregskonungs hafi verið óumflýjanleg. En
ekki má gleyma að þessi frásögn er í Hákonar sögu sem Sturla
skrifaði sem áróðursrit fyrir konungsvaldið.
íslendingar hafa stært sig af því að á íslandi sé elsta þing í heimi
og einhvers konar þingræðishugmynd sé því samofin sögu lands-
ins. Þó að Alþingi væri haldið á Þingvöllum ár hvert frá árinu 930
var Island þjóðveldistímans vitaskuld ekki þingræðisríki í neinum
nútímaskilningi þess orðs heldur stéttskipt samfélag þar sem að-
gangur að þingi og ákvörðunum var skilyrtur af þjóðfélagsstöðu
og ættartengslum bænda. Hins vegar er auðfundið að samgangur
milli stétta hefur verið greiðari í fámenninu á Islandi en í fjöl-
mennari löndum. Þegar Sturlungaöld gekk í garð hafði hið gamla
goðakerfi riðlast svo að lögbókin Grágás gilti ekki lengur um sam-
band hinna fornu goða og þingmanna þeirra. Og raunar voru fleiri
lög sniðgengin þegar leið á öldina. Fyrr á öldum, og allt fram á
þrettándu öld, höfðu bændur sjálfdæmi um að velja sér goða hvar
sem var innan síns fjórðungs, en á Sturlungaöld urðu þeir að fylgja
valdamesta höfðingjanum í héraðinu. Nokkrir höfðingjar skiptu
þá gæðum landsins á milli sín í stað hinna 39 goða þjóðveldisins.
Bændur voru bundnir til fylgilags og hið óstaðbundna val horfið
— og um leið var skammt í upplausn þjóðskipulagsins.
Getum við líkt þessari grundvallarbreytingu í samfélagsskip-
aninni á þrettándu öld við þróun íslensks samfélags síðustu árin?