Saga - 2016, Síða 21

ekki göngu sína fyrr en 1897. Athygli vekur uppgangurinn í stúkun-
um frá því ári og út árið 1899 en á því skeiði var þjóðernisleg orð -
ræða mjög ríkjandi í Good-Templar. Frá 1903 jókst fylgið á ný en þá
fór af stað þrýstingur templara sem leiddi til þjóðaratkvæða greiðslu
um aðflutningsbann áfengis 1908. Þegar fylgi templara reis hvað
hæst, á árunum 1899, 1907 og 1928, nam hlutfall meðlima í full-
orðinsstúkunum fjórum til ríflega sex prósentum af íbúafjölda
lands ins.12 engin önnur fjöldahreyfing hafði þá slíkan mannfjölda
innan sinna raða.13 Í þéttbýlinu var það ný millistétt karla í iðnaði
og þjónustu sem myndaði hryggjarstykkið í stúkunum. Í einni af
virkustu Reykjavíkurstúkunum má telja um fjórðung meðlima sem
dygga félaga; aðrir, sem skemur stöldruðu við, voru að meðaltali 2,4
ár í stúkunni.14
Í stúkunum var unnið „í þarfir bindindisins“ eins og það var
gjarnan orðað. Hver og einn fékk þar færi á að vinna að eigin fram-
gangi og öðlast stig innan skipulags reglunnar, sem var fastskorðað
og stigveldismiðað. Stig voru veitt að því er virðist fyrir einörð og
almenn störf í þágu reglunnar. Stigin fólu í sér að ákveðinni færni
hafði verið náð. Það fyrsta var innvígslan og skuldbinding til sjálfs-
stjórnar, annað stigið var trúfestan og höfnun áfengis til lífstíðar sem
gaf fordæmi fyrir náungann. Þegar þriðja stigi var náð var einstak-
lingurinn fær um að bæta líf annarra með náungakærleik og með
því fjórða og æðsta hafði hann öðlast sannleika og réttlæti til að vita
hvað öðrum var fyrir bestu.15
Þegar horft er til stigakerfisins í stúkunum koma upp í hugann
sjónarmið franska heimspekingsins Michel Foucault (1926–1984) um
stjórnvaldstækni (e. governmentality). Á grundvelli markvissrar orð -
ræðu leitast hún við að móta einstaklinga, kalla fram hjá þeim til-
tekna og sjálfsprottna hegðun í þágu ákveðinnar umbreytingar
góðtemplarareglan á íslandi 19
12 Hagskinna. Ritstj. Guðmundur Jónsson og Magnús S. Magnússon (Reykjavík:
Hagstofa Íslands 1997), bls. 49.
13 Meðlimir ungmennafélaganna árið 1929 voru 3.242 eða tæpur helmingur á við
fjöldann í stúkunum. Fyrst árið 1948 hafði UMFÍ náð að skáka hámarksfjölda
templara. Sjá Gunnar kristjánsson, Ræktun lýðs og lands. Ungmennafélag Íslands
75 ára 1907–1982 (Reykjavík: [UMFÍ] 1983), bls. 79–87.
14 Þetta var stúkan einingin nr. 14 á tímabilinu 1906–1914. Sjá Nanna Þorbjörg
Lárusdóttir, Í trú von og kærleika, bls. 23–24.
15 Um stigin og trúarlega skírskotun þeirra: eriksen, „Drunken Danes and Sober
Swedes?“, bls. 78–79.
Saga vor 2016.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:09 Page 19