Bjarmi - 01.10.2021, Blaðsíða 39

bjarmi | október 2021 | 39
Keltneskar (írskar) hefðir tengdar
kristni geta sýnst mótsagnakenndar.
Annars vegar var mikil binding við ætt og
átthaga en hins vegar áhersla á ferðalög
til fjarlægra staða. Sérstætt er einnig að
áherslan á ættflokk (eða fylgjendur) hafði
forgang gagnvart afmörkun landsvæðis.
Margt virðist lofsvert en vissulega má
einnig finna harðneskjulega drætti og
stundum það sem okkur kann að finnast
öfgakennd meinlæti.
Sumir fræðimenn telja öruggt að
biskupar hafi verið til staðar frá upphafi
kristni á keltneskum landsvæðum þótt
erfitt sé að fullyrða nákvæmlega um stöðu
þeirra. Síðar er ljóst, alla vega á Írlandi,
að þeir stjórnuðu ekki afmörkuðum
biskupsdæmum og að ábótar (sem einnig
voru oft jafnframt biskupar) og stundum
líklega abbadísir voru gjarnan áhrifameiri.
Klaustur gegndu lykilhlutverki en þau
voru nokkuð öðruvísi en á meginlandi
Evrópu þar sem forskrift Benedikts frá
Núrsia (480­547) var mótandi. Hann
lagði áherslu á að munkar og nunnur
væru bundin við sín klaustur sem voru
skýrt afmörkuð frá umhverfinu með
múrveggjum.
Í írsku hefðinni gætti meiri sveigjanleika.
Þar mætti tala um klausturgerði
(klausturþorp eða klausturbyggð). Nánast
allir íbúarnir voru meira eða minna tengdir
klaustrinu. Afmörkun þess var fremur
helgun lands heldur en innilokun eða
útilokun frá „veraldlegum heimi“ fyrir
utan. Innan klausturgerðisins voru oft
mismunandi afmarkanir – sérstaklega helg
svæði voru mörkuð t.d. með steinkrossum
og fólk undir misjöfnum trúarlegum aga
bjó á mismunandi svæðum. Helgun
klaustursins og helgihald því tengt helgaði
að einhverju leyti alla byggðina sem var
raunar oft eins konar ættsveit.
„Umlukta svæðið, eða termon, átti
að vera staður laus við alla árásargirni.
Ofbeldi var lagalega og algerlega
útilokað með þessari afmörkun. Þetta
var sérstök keltnesk útgáfa af almennari
viðurkenningu þess, innan vestræns
kristindóms, að klausturbyggðir væru
griðastaðir. Vegna þess að ekki var um
ofbeldi að ræða þá gegndu klaustur og
önnur trúarleg aðsetur einnig hlutverki
eins konar banka þar sem koma mátti
fyrir dýrgripum til varðveislu. Sum slík
helg aðsetur höfðu einnig hlutverk sem
hliðstæða opins fangelsis. Í stórum
klausturbyggðum voru hópar af fólki sem
var í iðrunar­ og yfirbótarferli. Sumir höfðu
drýgt alvarlega glæpi gegn samfélaginu
svo sem morð“ (Sheldrake, bls. 38, 39).
Þarna var um kirkjumenningu að ræða
sem fólk fæddist inn í og ólst upp í fremur
en að endilega væri krafist meðvitaðra
ákvarðana trúarlega afstöðu.
Ætterni skipti miklu máli og menn
sem ekki voru prestar eða munkar gátu
stundum gegnt stöðu yfirmanna í klaustri
í krafti ættgöfgi og þá ekki síst sem
ættmenn stofndýrlings klaustursins. Á
Írlandi þekktist að ábótar væru kvæntir
og að þeir arfleiddu jafnvel syni sína að
embættinu. Dæmi finnast um þetta allt
fram á 16. öld. Í keltnesku hefðinni virðast
samskipti kynjanna síður hafa verið
Á Kjalarnesi undir Esju, hefur verið reist keltneskt altari. Myndir: Hreinn Hákonarson.