Fréttablaðið - 26.08.2022, Blaðsíða 18

Burnirót er notuð
gegn stressi og
þróttleysi og til að auka
einbeitingu og úthald.
Þóra Ellen Þórhallsdóttir
Ísland tekur í fyrsta
skipti þátt í LIFE-
verkefni ESB, sem er
fjármögnunaráætlun
fyrir umhverfið og
aðgerðir sem sporna
gegn hlýnun jarðar.
Samvinna Evrópusambands-
ins og Íslands er margháttuð
þegar kemur að nýsköpun.
Fjármögnunartækifærum
fyrir íslensk verkefni er alltaf
að fjölga og ef velgengni
Íslands heldur áfram munum
við sjá virkilega spennandi
hluti í framtíðinni.
Þetta segir Lucie Samcová Hall-
Allen, sendiherra Evrópusam-
bandsins á Íslandi, og bætir við að
það sé varla hægt að ræða íslenska
nýsköpun án þess að minnast á
þátttöku Íslands í fjármögnunar-
áætlunum Evrópusambandsins.
„Síðastliðin 30 ár hefur árangur
Íslands í nýsköpun verið eftir-
tektarverður. Allir græða í þessu
samstarfi: Íslenskar stofnanir og
fyrirtæki fá fjármagn frá ESB og
leggja á móti til lausnir við ein-
hverjum af mest áríðandi áskor-
unum samtímans. Íslenskt hugvit
hefur snert líf fólks um allan heim
– hvort sem er með aðgerðum sem
sporna gegn loftslagsbreytingum
eða framsæknum lausnum í
læknavísindum. Ég er einstaklega
ánægð með það hlutverk sem ESB
hefur leikið í því að styðja við hug-
vitsfólk á Íslandi,“ segir Lucie.
Þegar hún er spurð hvernig
Ísland standi sig í samanburði í
nýsköpunarheiminum, er það á
einhvern hátt frábrugðið, svarar
hún:
„Horizon 2020 verkefni ESB var
starfrækt í sjö ár og lauk nýlega,
þar náðu íslenskir þátttakendur
árangri svo eftir var tekið. 20% af
umsóknum sem bárust frá Íslandi
voru samþykkt og er það langt yfir
meðaltali annarra landa sem tóku
þátt. Á þessum árum var um 20
milljörðum króna veitt í styrki til
íslenskra verkefna á sviði vísinda
og tækni og ég er mjög bjartsýn
með framtíð þessa góða samstarfs.
Arftaki Horizon 2020, hið svokall-
aða Horizon Europe-verkefni, er
stærsta og metnaðarfyllsta rann-
sóknar- og nýsköpunarverkefni
ESB til þessa, en um 14 milljörðum
íslenskra króna verður varið í
verkefnið. Því eru næg tækifæri
fram undan.“
Eru f leiri tækifæri sem bjóðast
Íslendingum og er vert að nefna?
„Horizon er langt því frá eina
nýsköpunarprógrammið sem
Ísland tekur þátt í. Annað gott
dæmi um slík verkefni er Nýsköp-
unarsjóður ESB, sem veitti Carbfix
nýverið stærsta styrk sem nokkurt
íslenskt fyrirtæki hefur hlotið – 16
milljarða króna sem munu fara
í að þróa og byggja móttöku- og
förgunarstöð fyrir koldíoxíð,“
greinir Lucie frá og heldur áfram:
„Síðan er Erasmus+ senni-
lega best þekkta fjármögnunar-
áætlun ESB á Íslandi, en hún gerir
íslenskum nemendum kleift að
læra við menntastofnanir víðs
vegar um heiminn. Frá og með
árinu 2021 hefur því verkefni verið
úthlutað 3.900 milljörðum króna
í fjármagn, sem er tvöfalt meira
en það hafði áður til ráðstöfunar.
Þetta þýðir að enn fleiri ungmenni
munu njóta góðs af verkefninu
og ég trúi því að alþjóðleg reynsla
eins og skiptinám komi til með
að móta nýja kynslóð af frum-
kvöðlum.
Að lokum má nefna að Ísland
tekur í fyrsta skipti þátt í LIFE-
verkefni ESB, sem er fjármögnun-
aráætlun fyrir umhverfið og
aðgerðir sem sporna gegn hlýnun
jarðar. Ísland er einnig þátttakandi
í Digital Europe og European
Space Programme ásamt ýmsum
fleiri spennandi verkefnum. Fjár-
mögnunartækifærum fyrir íslensk
verkefni er alltaf að fjölga og við
munum sjá virkilega spennandi
hluti í framtíðinni,“ segir Lucie. n
Framtíðarlausnir – árangur Íslands í nýsköpun
Á myndinni eru frá vinstri Fertram Sigurjónsson, forstjóri Kerecis, Björn Örvar, einn stofnenda BIOEFFECT, Stuart Bronson, fjármálastjóri Nanom og einn
stofnenda fyrirtækisins, Birgir Örn Smárason, fagstjóri á sviði sjálfbærni og eldis hjá Matís, og Lucie Samcová Hall-Allen, sendiherra Evrópusambandsins.
Í afar áhugaverðu nýsköp-
unarverkefni hjá Háskóla
Íslands verða ólíkir stofnar
burnirótar bornir saman
með hliðsjón af möguleik-
um til ræktunar á plöntunni
í fremur stórum stíl.
Verkefnið er einstaklega hagnýtt
því árlegt markaðsvirði afurða úr
burnirót er að minnsta kosti 3,5
milljarðar króna og eftirspurn vex
stöðugt eða um hartnær 8 prósent
á ári, að sögn vísindafólks við HÍ.
Í verkefninu er meðal annars
horft til vistfræði, efnafram-
leiðslu, erfðafjölbreytni og skyld-
leika plöntunnar, að sögn Þóru
Ellenar Þórhallsdóttur, prófessors
í grasafræði við HÍ, en hún leiðir
rannsóknateymið sem fékk styrk
úr Tækniþróunarsjóði til rann-
sókna á burnirótinni.
„Burnirót er vafalaust ein allra
verðmætasta lækningaplantan
í íslensku flórunni,“ segir Þóra
Ellen. „Á láglendi er hún núna
nánast bundin við kletta, gljúfur
og hólma en þar sem búfjárbeit
er lítil á hálendinu finnst hún
sums staðar í stórum breiðum í
mólendi og deigu landi. Svo vex
burnirót uppi á mjög hrjóstrugum
fjöllum, til dæmis á Vestfjörðum.
Ég held að burnirót hafi eitthvað
verið safnað hér á landi síðast-
liðinn áratug og á að minnsta kosti
einum stað á miðhálendinu sé ég
að hún virðist vera horfin og ég tel
líklegra að það sé vegna söfnunar
frekar en beitar. Það er jarðstöng-
ullinn sem er notaður og því þarf
að grafa alla plöntuna upp.“
Þóra Ellen segir að burnirótar-
plöntur verði settar í tilrauna-
ræktun í tvö ár til að bera saman
vaxtarhraða og eiginleika ólíkra
stofna og leiðir þeirra til fjölgunar.
„Þótt burnirót finnist í öllum
landshlutum, allt frá sjávarmáli
og upp í 1.000 metra hæð, þá er
hún alls ekki algeng. Áreiðan-
lega hefur burnirót verið víðar
áður fyrr en hún er mjög eftirsótt
beitarjurt og hverfur þar sem
sauðfjárbeit er stöðug,“ segir
Þóra Ellen, sem hefur sérhæft sig
í gróðurframvindu, blómgunar-
líffræði og í verðmætum náttúru
sem allt skiptir máli í þessu verk-
efni, auk þess sem hún hefur beint
sjónum að loftslagsbreytingum í
rannsóknum sínum.
Notuð til að auka einbeitingu
og líkamlegt þol
„Burnirót er notuð gegn stressi og
þróttleysi og til að auka einbeit-
ingu og úthald. Klínískar rann-
sóknir virðast styðja við þessa
verkun þótt hún sé ekki að fullu
sönnuð og þörf sé á ítarlegri rann-
sóknum. Þá má nefna að burnirót
hefur sýnt mótverkandi áhrif
gegn veirum og öndunarfærasjúk-
dómum af þeirra völdum og rann-
sóknir hafa meðal annars beinst að
áhrifum hennar á æðasjúkdóma,
krabbamein og sykursýki. Í þessu
verkefni koma saman aðilar sem
vilja finna bestu leið fyrir ræktun
burnirótar á Íslandi með afurðum
sem markaðssetja má sem sjálf-
bært framleidda hágæðavöru.“
Fjölfræðilegt verkefni
– ryður burt hindrunum
Þau sem koma að verkefninu frá
HÍ eru til dæmis grasafræðingur,
erfðafræðingur og tveir lyfja-
fræðingar og sérfræðingar í nátt-
úruefnum. Þóra Ellen er eins og
áður sagði verkefnisstjóri, en auk
hennar koma eftirfarandi vísinda-
menn að verkefninu: Snæbjörn
Pálsson, prófessor í stofnlíffræði,
Elín Soffía Ólafsdóttir, prófessor
í lyfja- og efnafræði náttúruefna,
og Maonian Xu, sérfræðingur
hjá Heilbrigðisvísindastofnun.
Aðrir þátttakendur eru María
Eymundsdóttir og Pálmi Jónsson
sem reka Hulduland í Skagafirði
þar sem tilraunaræktun burni-
rótarinnar mun fara fram og
Guðrún Marteinsdóttir, prófessor
í fiski- og fiskavistfræði við HÍ, en
hún er frumkvöðull í hagnýtingu
náttúruefna, ekki síst úr sjó og er
einnig stofnandi nýsköpunarfyrir-
tækisins Taramar.
Möguleikar á nýrri búgrein
Þóra Ellen segir að með verkefninu
skapist möguleikar fyrir nýja auka-
búgrein hjá íslenskum bændum
og skilgreint verði framleiðsluferli
sem leiðir til þess að ný verðmæt
afurð spretti á markaði sem íslensk
fyrirtæki á snyrtivöru-, náttúru-
lyfja- og fæðubótarefnamarkaði,
geti nýtt sér.
„Samstarfsaðilar okkar, Flore-
alis og PureNatura, fá tækifæri
til að kaupa og markaðssetja
íslenska burnirót sem sjálfbæra
hágæðavöru. Eins og staðan er nú
er enginn hér á landi sem fram-
leiðir jurtir eftir þeim kröfum sem
gerðar eru til hráefna jurtalyfja.
Mikil efnahagsleg tækifæri felast
í ræktun lækningajurta á Íslandi,
meðal annars þar sem framboð
á hráefnum hefur í mörgum til-
fellum verið af skornum skammti
vegna mikilla þurrka í Evrópu og
víðar síðastliðin ár. Samkeppnin er
hörð og framleiðendum hefur farið
fækkandi, sérstaklega þeim sem
framleiða hráefni sem samræmast
kröfum lyfjayfirvalda. Horft er
til Íslands varðandi hreinleika og
því mikill áhugi bæði í nálægum
og fjarlægum löndum um kaup á
íslensku hráefni.“ n
Burnirótin getur
gefið mikið af sér
Þóra Ellen
Þórhallsdóttir,
prófessor í
grasafræði við
HÍ, leiðir rann-
sóknateymið
sem fékk styrk
úr Tækniþró-
unarsjóði til
rannsókna á
burnirótinni.
MYND/KRISTINN
INGVARSSON
4 kynningarblað 26. ágúst 2022 FÖSTUDAGURNÝSKÖPUN