Andvari - 01.01.2018, Blaðsíða 54

ANDVARI LÍFHYGGJUMAÐUR EÐA RÓMANTÍKER? 53
Bókmenntafræðingarnir þrír gera Einar því nokkuð veraldlega sinnaðan í
skáldskap sínum með tengingunum við Nietzsche þó með einhverjum fyrir-
vörum sé. Því verður ekki neitað að í fyrstu kvæðum sínum (frá því fyrir
og í kringum 1890), sem Dagný og Matthías Viðar líta einkum til, virðist
það sjálfsögð niðurstaða. Hann glímir við tilvistina og eygir ekki fast land
en þegar líður á áratuginn fer leit hans að nýjum grundvelli undir fram-
tíð lífsins að setja sterkari svip á skáldskapinn og þá oft á trúarlegri for-
sendum. Í bókmenntasögu sinni skilgreindi Stefán Einarsson (1897–1972)
prófessor Einar sem sambland af franskri hnignunarstefnu og symbólisma.
Á grunni þess síðarnefnda hafi hann leitað hins guðlega innan náttúrunnar
í kvæðum sínum og haft sannfæringu fyrir einingu anda og efnis.8 Þegar
litið er yfir ljóðasafn hans og önnur skrif er það einmitt ekki tilgangsleysi
mannsins í guðlausum heimi eða ósk um upprætingu guðshugmyndarinnar
í anda Nietzsche sem vekur eftirtekt heldur þessi leit. Í hverju hún er fólgin,
og hvort endilega sé rétt hjá Stefáni að tala um hið guðlega, liggur ekki í
augum uppi en hún virðist beinast að því sem er fyrir handan, því sem býr
í sál mannsins en stendur utan efnisins og verður ekki höndlað með beinum
hætti. Árið 1926 orti Einar í „Elivogum“:
– Síðan kafa eg knattasund,
kalla í bæn um týndan lund.
[…],9
og vísaði þannig í langvinna leit að skýringum á gangi alheimsins. Svo
virðist sem Sigurður Nordal (1886–1974) prófessor hafi hallast á sveif með
Stefáni um að hún beindist að hinu guðlega en í grein í Skírni benti hann á
að í smásögunni Gullskýi frá 1897 gerði Einar tilraun til að lýsa djúpri per-
sónulegri trúarreynslu sem hefði haft mótandi áhrif á efnistök hans. Sagan
bæri með sér dulrænt eðli Einars og ef til vill mætti finna þar lykil að dýpri
merkingu kvæða hans og hugsun í mörgum þeirra um að lífið væri heildstæð
eining sem stýrðist af óljósum undirliggjandi krafti.10
Gullský fjallar um einstakling sem liggur einsamall úti við þegar hann
verður skyndilega fyrir uppljómun og finnst sem hann sameinist náttúrunni
og öðlist þekkingu á tilverunni innan frá. Gullskýið sem hann sér gnæfa yfir
fjallinu fyrir ofan sig virkar sem tákn hins æðsta, það sem nær út fyrir hinn
efnislega heim og honum er ókleift að ná til nema í anda. Í lok sögunnar
birtist síendurtekið minni í kveðskap Einars, hugmynd um heildarsamhengi
lífsins og veruleikans, „alveruna“, sem sé til og skynjuð af æðri sál utan tíma
og rúms: