Andvari - 01.01.2018, Blaðsíða 78
ANDVARI SJÁLFBÆRT FÓLK? 77
Það sem er áhugavert við alla þá matvöru sem Bjartur telur upp hér og þá
matvöru sem hann tekur út í reikning hjá kaupmanninum, Tuliniusi Jensen,
er að ekkert af því sem hjónin í Sumarhúsum hafa sér til lífsviðurværis er
upprunnið á jörðinni sjálfri. Þetta er allt keyptur matur og að stórum hluta
innfluttur. Eins og Vésteinn Ólason benti á fyrir margt löngu er Bjartur
blindur fyrir notagildi þess sem framleitt er á búi hans vegna þess að hann
einblínir á skiptigildið.
Lömbin eru sú vara sem Bjartur í Sumarhúsum framleiðir, sú vara sem hann notar
til að greiða með jarðarverð, skuldir hjá kaupmanni o.s.frv. Þau hafa skiptigildi.
Andstæða lambsins í búskapnum er kýrin. Það húsdýr sem ekki hefur skiptigildi
en aftur á móti mest notagildi fyrir heimilisfólkið. Bjartur hefur í sjálfstæðisbaráttu
sinni gengið eignaréttinum og þar með framleiðsluafstæðum þjóðfélagsins á hönd.
Hann setur skiptigildið ofar öllu og nostrar því við lömbin en sér eftir hverri
heytuggu handa kúnni.19
Þetta er meginástæða þess að Bjartur „trúir á sauðkindina“. Lömb er hægt
að selja kaupmanninum á haustin og umbreyta þannig í peninga sem síðan
er hægt að nota til að greiða af jörðinni, en líka til þess að kaupa kaupstaðar-
vöru, saltfisk, mjöl, kaffi og sykur.
Þetta er það sem Bjartur lifir á. Sauðféð er undirstaða tilveru hans, en hann
og fjölskylda hans borða ekki af því annað en innmatinn og kjöt sem ekki
er kaupmanninum bjóðandi. Það er því ekki aðeins framleiðsla Bjarts sem
bindur hann á klafa verslunarinnar og þess hagkerfis sem hún er órjúfan-
legur hluti af, neysla hans sjálfs og fjölskyldu hans gerir það einnig. Bjartur
er þess vegna algerlega mótfallinn því að leggja sér til munns mat sem ekki
hefur farið í gegnum þá umbreytingu sem verður þegar lamb breytist í salt-
keilu, saltsteinbít eða saltufsa í bókum kaupmannsins. Þetta kemur nokkrum
sinnum fram í sögunni: hann neitar að veiða fiskinn í vatninu, lítur ekki
við fugli sem hægt er að veiða í dalnum og eftirminnileg eru viðbrögð hans
þegar Rósa veiðir ál og eldar handa sjálfri sér (51–52).
Um næringargildi vatnafisks er Bjartur raunar sammála Hallberu gömlu,
tengdamóður sinni sem kemur til sögunnar eftir lát Rósu. Hún sér í gegnum
marga vitleysuna sem Bjartur lætur út úr sér og afhjúpar oft hörku hans og
óbilgirni, eins og Ármann Jakobsson hefur bent á í ágætri grein,20 en hér er
hún jafn forhert og tengdasonurinn. Eitt sumarið tjaldar ókunnur maður að
sunnan í túnfætinum hjá Bjarti og fær leyfi hans til að renna fyrir fisk og
skjóta fugl. Viðbrögð Bjarts og Hallberu eru mjög á sömu lund.
Það er ekki annað en illfiski og öfuguggar, sagði Bjartur, alminlegt fólk má ekki
vera að hánga yfir soleiðis, enda mundi það ekki hossa hátt í mínu fé, sem kynni
að vera drepið hér í mýrinni, fugl eða fiskur. (249)