Andvari - 01.01.2018, Blaðsíða 79
78 JÓN YNGVI JÓHANNSSON ANDVARI
Ojæa, sagði gamla konan, það kynni að vera fyrir þá sem þola það. En enginn kann
öðrum mat að kjósa. Og ekki þoli ég nýan fisk, allra síst vatnafisk, hef aldrei þolað
mikla nýeldíngu. Það gerir ofsakláðinn. Það er of megnt.
En hann hélt að þetta gæti naumast verið rétt, því hann sagði að nýmeti væri holt.
(255–56)
Umræða um mat er eins og stef í öllum samtölum Bjarts og gestsins, þegar
þeir kveðjast lýsir Bjartur þeim mat sem hann telur taka nýmetinu fram: „Ja
við hérna kunnum nú betur við kjarnafæðuna, sagði Bjartur, við viljum hafa
það salt og súrt.“ (263)
Samræður þeirra tveggja varpa líka ljósi á annan grundvallarágreining
sem snýst ekki bara um mat heldur einnig sýn á landið. Þegar Bjartur lýsir
landareign sinni fyrir gestinum varpar gesturinn fram „lítt skiljanlegri at-
hugasemd þess efnis að alt þetta undirlendi gæti verið einn akur“. Þessu
svarar Bjartur á þessa lund: „Ja hvort það gæti verið akur eða ekki, sagði
Bjartur, þá er það mitt land, og ég kæri mig ekkert um að ókunnugir menn
séu neitt að spekúlera á því. […] Ég á gott fé.“ (248) Jarðrækt er Bjarti full-
komlega framandi, hann skilur ekki annan landbúnað en þann sem snýst um
ræktun sauðfjár.
Talsmaður sannleikans í þessum efnum, kannski í eina skiptið í sögunni,
er Ingólfur Arnarson Jónsson, höfuðandstæðingur Bjarts og sonur fyrrum
húsbónda hans:
Þokkalega hefur gamli maðurinn farið að ráði sínu þegar hann sama sem gaf
þér Veturhúsin og setti þig niðrí þessa matarkistu. Hvað viltu hafa í veiðileigu?
O ætli það taki því að fara að setja upp leigu fyrir gjafirnar ykkar á Útirauðsmýri,
sagði Bjartur. Og víst er um það að þessi kotmynd, sem ég leyfi mér nú að kalla
Sumarhús ef þú hefur ekki heyrt það fyr, hún er sú matarkista að ég þarf aungva
ágirnd að hafa á þessum fuglshræum og öfuguggum sem þú kant að sækja híngað
upp í landið, Íngi litli. Að minsta kosti hafa mínar kindur meiri trú á smáheyinu af
honum Lambeyarbakka. Það kann að vera að þið á Mýri getið borið fugl og fisk á
garðann hjá ykkur í vetur, en það er þá nýtilkomið. (60)
Bjartur þrjóskast við að nýta þá matarkistu sem hann býr í og þótt hann sé
kallaður bóndi þá ræktar hann sáralítið. Hann nefnir að vísu við Rósu snemma
í sögunni að þau geti komið upp „kálgarðsholu“ með vorinu, en sá kálgarður
er aldrei nefndur aftur. Sannleikurinn er nefnilega sá að grundvöllurinn að
tilveru Bjarts í heiðinni er ekki vistkerfi heiðarinnar eða náttúrunnar, heldur
það hagkerfi sem Bjartur er rígbundinn og birtist í sögunni ýmist í gervi
danskættaðs kaupmanns eða íslensks kaupfélagsvalds. Nýveiddur fiskur eða
fugl, ber, fjallagrös eða kálmeti, rófur og annað heimaræktað grænmeti eru
ekki matur í huga Bjarts vegna þess að þessar fæðutegundir er hvergi að
finna í bókum kaupmannsins.