Andvari - 01.01.2018, Blaðsíða 91

90 JÓN SIGURÐSSON ANDVARI
Fæðingar í yfirstéttarfjölskyldum voru mikið alvörumál. Eigin jarðeignir
voru auðvitað erfðamál sem réðu úrslitum um stöðu ætta og einstaklinga.
Umboð yfir eignum konungs og kirkju voru tengd erfðum og einkahygli,
og sama átti við um embættisframa. Staða yfirstéttarkvenna markaðist af
þessu. Á þessum sömu árum sóru þannig nokkrar aðrar yfirstéttarkonur eiða
eins og Ragnheiður, að ekki séu nefndir þeir klerkar sem misstu hempuna
á þessum tíma (Brynjólfur 1942:67, 93, 264-269. Alþingisbók 1661:655, 658.
Alþb. 1662:701. Alþb. 1663:27. Helgi 2003:347-351).
Fræðimenn hafa jafnan gefið því verðugan gaum hvílíkur lærdómsmaður
Herra Brynjólfur biskup Sveinsson var. En aðrir þættir skipta ekki síður máli.
Í föðurætt var hann kominn af góðum klerkum og lögmönnum. Og hann
var ættarlaukur Svalberðinga í móðurkyn. Jón Magnússon á Svalbarði var
langafi hans og Ragnheiður á rauðum sokkum langamma. Staðarhóls-Páll
var afi hans. Herra Jón biskup Arason langalangafi hans. Hann var í beinan
karllegg kominn af Lofti ríka og Ólöfu ríku að Skarði. Margrét biskupsfrú
Halldórsdóttir var líka af lögmönnum komin og afkomandi Jóns Arasonar
(Jón H. 1903:222. Páll 1942:123. Páll 1948:286-287). Og Jón Magnússon var
líka langalangafi Margrétar.
Í stéttskiptu ættasamfélagi þessa tíma stóð Herra Brynjólfur á hæsta þrepi.
Vísi-Gísli Magnússon sýslumaður gerði á þessum sama tíma tillögu um að
þrjár ættir, þar á meðal Svalbarðsætt, fengju formleg aðalsréttindi á Íslandi
(Gísli 1939. Jakob 1939). Miðað við mannfjölda og samanborið við Noreg
er þetta mjög ríkulega boðið, en aðall varð ekki formleg staða á Íslandi
og formleg aðalsbréf til Íslendinga urðu líklega ekki fleiri en fimm talsins
alls (Jón S. 2013: 162-163). Nefndar eru Svalbarðsætt, Skarðsætt, Árnaætt,
Klofaætt, Þórðarætt, Gíslungar, svo og afkomendur Hannesar Eggertssonar
og afkomendur séra Einars í Heydölum. Og allar þessar ættir voru náskyldar
innbyrðis, eins og títt var um höfðingja í öllum löndum (Helgi 2003: 237-
248; 267).
Niðjar Herra Jóns Arasonar héldu óskertri ættstéttarstöðu, þrátt fyrir líflát
hans og tveggja sona. Og Jón var engan veginn eini kaþólski biskupinn sem
átti börn, og sjálfur ekki munkvígður. Gottskálk biskup Nikulásson var and-
legur faðir Jóns, ól hann upp til frama og valda og mótaði Jón ungan mann
að verulegu leyti. Miklar ættir hérlendis eru líka komnar út af Gottskálki,
en hann var norskur aðalsmaður, 9. maður frá Hákoni gamla, en Margrét
drottning Skúladóttir var 15. maður frá Karli mikla keisara (sjá aths. um
ættir aftast). - Rétt er og að minnast þess að þrír páfar í Róm á fyrri hluta 16.
aldar áttu börn svo að samtími vissi til.
Eins og á stóð var mikið undir því komið hvað um Ragnheiði kynni að
verða, hverjum hún yrði gefin og hvernig til tækist um það allt. Hún var elst
og Halldór bróðir hennar á milli vita, en nokkru síðar fór hann reyndar til