Andvari - 01.01.2018, Blaðsíða 99

98 SVEINN EINARSSON ANDVARI
bæjarfógeti þar og Soffía Franziska, eins og hún hét fullu nafni, ólst þannig
upp nyrðra. Móðirin var sænsk, en áhugi á list og hæfileikar voru í báðum
ættum; Guðlaugur hafði á stúdentsárum staðið fyrir Molière-sýningum í
Glasgow í Reykjavík og sonur hans, Guðmundur, sýndi snemma leikstjórn-
arhæfileika hjá Leikfélagi Akureyrar hinu eldra, en illu heilli dó hann ungur.
Móðirin, Olivia, var náskyld sjálfri Gretu Garbo.
Soffía steig fyrst á leiksvið nyrðra, en frumraun hennar telst eftir að hún
var komin til Reykjavíkur; þá lék hún ungu dótturina, Þórdísi, í Syndum
annara eftir Einar H. Kvaran 1917. Þetta var á talsverðu breytingaskeiði hjá
Leikfélagi Reykjavíkur; eldri leikararnir, frumherjarnir, voru nú að hverfa af
sviðinu hver af öðrum, en er leið á þriðja áratuginn var með örfáum undan-
tekningum komin fram ný kynslóð á sviðinu í Iðnó. Flestir þessara ungu
leikara urðu að læra sitt fag á sviðinu sjálfu, líkt og forverarnir og sem reynd-
ar víða erlendis tíðkaðist, til dæmis í Noregi, en þetta er þó sá tími, þegar æ
háværari gerast kröfur um formlegt nám í þjónustu Thaliu. Það er verið að
steypa upp heilt þjóðleikhús – og þar eiga að starfa fullgildir listamenn.
Þó að Stefanía Guðmundsdóttir og Guðrún Indriðadóttir hefðu lagt sér til
óformlegt nám í Kaupmannahöfn um skeið – og reyndar fleiri leikaranna –
þá var ný hugmynd fædd: að ganga á skóla Konunglega leikhússins. Hann
varð að veruleika, þegar Haraldur Björnsson og Anna Borg brutu ísinn og
lærðu til leiklistar um miðbik þriðja áratugarins.
Ljóst er að hugur fleiri hinna ungu leikaraefna stefndi þangað, en um sinn
var því ekki að heilsa. Soffía lærði sína listgrein á sviðinu sjálfu. Reyndar
mun hún hafa notið tilsagnar Stefaníu Guðmundsdóttur og er heimildarmað-
ur greinarhöfundar Geir Borg, sonur frú Stefaníu. Sjálfri var Soffíu síðan
alla tíð mjög annt um skólun ungra leikara, ekki síst í framsögn og með-
ferð íslensks máls, og rak um skeið eigin leiklistarskóla á árunum fyrir og
kringum 1940.
Syndir annara er eitt fyrsta Reykjavíkurleikritið og meðal aðalpersónanna
eru yfirdómslögmaður og ritstjóri. Þó að pólitík eins og afsal landsréttinda
komi fyrir í leiknum er inntak hans þó fyrst og fremst siðferðilegs eðlis;
þarna birtist fyrirgefningarkenning Einars Hjörleifssonar Kvarans skýrt.
Þórdís er eitt af minni hlutverkunum, ung og óhrædd Reykjavíkurstúlka,
frjáls og kreddulaus og tilbúin að taka við landi sem er á mörkum fullveldis.
Ljóst er að Soffía þótti þegar standa sig svo vel, að henni eru óðar boðin tvö
önnur hlutverk það sama leikár! Hún leikur þá eina álfameyna, Ljósbjörtu
í Nýársnótt Indriða Einarssonar, sem alltaf skaut upp kollinum á þessum
árum, og svo leikur hún í Ókunna manninum eftir Jerome K. Jerome, sem
var nokkuð annars konar leikur en landlægir höfðu verið í Iðnó: spennuleikur
með heimspekilegu ívafi.
Í blaðaviðtali í Morgunblaðinu á tuttugu ára leikafmæli frú Soffíu, 1937,