Andvari - 01.01.2018, Blaðsíða 128

ANDVARI DYSIN, VARÐAN OG VERÐANDIN 127
ert hús í nánd“.70 Guðjón Samúelsson aðstoðaði Einar við teikningar á fyrstu
metrunum og báðir sáu þeir fyrir sér að í framtíðinni myndu fleiri opinberar
byggingar, svo sem annars konar söfn, háskóli og kirkja rísa á holtinu.71
Enn birtist hugmyndin um Skólavörðuholtið sem hápunkt íslenskrar
mennta starfsemi, nú hálfri öld eftir að Sigurður Guðmundsson sá fyrir sér
að Skólavarðan yrði upphafið að byggð sem ætti að lyfta andanum á hærra
plan. Safn Einars var aðeins upphafið að einhverju stærra. Bygging Hnit-
bjarga hófst í upphafi steinsteypualdar, 1916, og var lokið fjórum árum síðar.
Millibilsástandið, þar sem Reykjavík var hvorki bær né borg og Reyk vík-
ingar hvorki sveitungar né stórborgarar, birtist Einari glöggt á hlaðinu uppi á
holti eins og hann segir frá í endurminningum sínum:
Lengi var hús verka minna einstakt og afskekkt þarna uppi í eyðiholtinu og nokkuð
langt frá næstu byggð. En ég fékk líka að kenna á því að vera frumbyggjandi á
eyðistað. Það var afar lítið um ró, og skal ég ekki minnast á það öðruvísi. Bærinn
var í óða önn að stækka. Fólk, sem hafði átt því láni að fagna að alast upp eingöngu
hjá móður náttúru og átt sína að mörgu leyti góðu og gömlu sveitamenningu,
hafði yfirgefið allt, og eins og eðlilegt er, ekki undireins orðið fullnuma í ýmsum
borgarsiðum, hvorki sjálft né hinir ungu afkomendur þess. Hins vegar gat ég með
mína útlendu „uppskafningsmenningu“ ekki svona undir eins fellt mig við hið
gamla, sem nú hafði fengið dálítið óheppilegra snið á sig í höfuðborginni. Glaður
varð ég því, er ég fékk girðinguna og gat lokað að mér.72
Það er spurning hvaða „borgarsiðir“ það eru sem Einar telur að einstakling-
urinn þurfi að verða fullnuma í til þess að vera boðlegur í bænum? Skyldi
það vera einmitt hæfileiki nútímamannsins til að girða sig af frá umhverfi
sínu eins og Einar gerir, eða áherslan á þekkinguna og sú tilhneiging að
fylgja rökhugsuninni fremur en hjartanu?73 Eins mætti spyrja sig hvað það
feli í sér að vera fullnuma í þeim siðum. Það má vera að það finnist ekki
einhlít svör við þessum spurningum en ætla má að það tengist andstæðunum
sem hann stillir upp á milli gömlu innlendu sveitamenningarinnar og út-
lendu „uppskafningsmenning[arinnar]“ sem hann eignar sjálfum sér innan
gæsalappa.
Það sem á sér hér stað er greinileg skipting í andstæður. Til eru þeir sem
kunna að haga sér eins og stórborgarar í stórborg og svo eru það hinir sem
ganga um óalandi, óferjandi, óráðandi, eins og skynlausar skepnur úti í haga.
Það jaðrar við að maður dragi beina samlíkingu milli lýsinga Benedikts
Gröndal á hrossunum sem ráfa stefnulaus um göturnar, étandi upp úr rusla-
tunnum, og þeirra sem Einar Jónsson telur sig þurfa að girða frá holtinu.
Eins má benda á það að þrátt fyrir að Einar kjósi að setja útlendu uppskafn-
ingsmenninguna innan gæsalappa í eins konar fagurfræðilegu fjarlægingar-
skyni – líkt og til að segja: ég er ekkert betri en almúginn, en ég er það samt