Fréttablaðið - 01.10.2022, Blaðsíða 16

Í vikunni þurfti Englands-
banki að grípa til tafarlausra
neyðarráðstafana til að afstýra
falli helstu lífeyrissjóða
Bretlands. Ástæður þessarar
skyndilegu ógnar voru eftir-
köst þess að Kwasi Kwarteng,
fjármálaráðherra í ríkisstjórn
Liz Truss, kynnti áform um
stórfelldar skattalækkanir og
aukin ríkisútgjöld.
Fjármálaráðherrann tilk y nnti
markmið um 2,5 prósenta hagvöxt
í Bretlandi og ætlunin er að ná því
með því sem á íslensku má kalla
framboðshagfræði (e. supply-side
economics) og felst í stórum drátt-
um í því að auka eftirspurn í hag-
kerfinu, draga úr kostnaði og hvetja
þannig til aukinnar framleiðslu.
Fjárfesting í atvinnulífinu í Bret-
landi er sú lægsta meðal sjö stærstu
iðnríkja heims, 10 prósent á meðan
meðaltalið hjá G7 er 14 prósent. Lítil
fjárfesting í atvinnulífinu er að mati
ríkisstjórnarinnar ástæðan fyrir allt
að helmingi þess bils sem er á milli
framleiðni í Bretlandi annars vegar
og Þýskalandi og Frakklandi hins
vegar.
Kwarteng tilkynnti að hann
myndi falla frá skattahækkunum
sem Rishi Sunak, fyrrverandi fjár-
málaráðherra í ríkisstjórn Boris
Johnson, hafði boðað.
Misjöfn viðbrögð
Óhætt er að segja að þessar tillögur
hafi fengið misjöfn viðbrögð. Þetta
er harðasta frjálshyggjustefna sem
sést hefur í Bretlandi frá því að járn-
frúin, Margaret Thatcher, var við
völd fyrir þremur til fjórum ára-
tugum.
Ýmsir hafa fagnað þessari stefnu.
Allister Heath, ritstjóri Daily Tele-
graph, sem er mjög hliðhollt Íhalds-
f lokknum, segir: „Þetta er besta
fjármálaáætlun sem breskur fjár-
málaráðherra hefur kynnt. Skatta-
lækkanirnar eru svo miklar og
djarfar, framsetningin svo einstök
að ég þurfti að klípa sjálfan mig til
að fullvissa mig um að mig væri ekki
að dreyma.“
Mark Littlewood, forstöðumaður
The Institute for Economic Affairs,
segir: „Þetta er ekki brauðmola-
áætlun heldur vaxtaráætlun. Það
er endurnærandi að heyra fjármála-
ráðherra tala af ástríðu um mikil-
vægi hagvaxtar.“
Bretland þriðja heims ríki
Ekki eru þó allir svona hrifnir.
Martin Wolf, hinn virti viðskipta-
ritstjóri Financial Times:
„Þetta mun ekkert gera til að efla
hagvöxt í nánustu framtíð en getur
haft í för með sér alvarlega kerfis-
áhættu fyrir allt hagkerfið. Það er
hneyksli að ekki skuli hafa verið
leitað eftir mati á áhrifum aðgerð-
anna hjá þeirri deild fjármálaráðu-
neytisins sem ber ábyrgð á ábyrgum
fjárlögum. Verið getur að þessari
ríkisstjórn sé nákvæmlega sama um
það hve erfiður raunveruleikinn er.
En raunveruleikinn verður venju-
lega ofan á að lokum.“
Larry Summers, fyrrverandi fjár-
málaráðherra Bandaríkjanna:
„Ég held að Bretlands verði
minnst fyrir að hafa rekið verstu
ríkisfjármálastefnu nokkurs af
stærri ríkjum heimsins í háa herr-
ans tíð … mér þykir leitt að segja það
en ég held að Bretland sé á vissan
hátt að hegða sér eins og nýmark-
aðsríki sem er staðráðið í að breyta
sér í þriðja heims ríki.“
Gus O’Donnell, fyrrverandi ritari
ríkisstjórnarinnar (cabinet secret-
ary – æðsti embættismaður stjórn-
kerfisins):
„Ég hef aldrei séð svona umfangs-
mikinn örvunarpakka. Þegar Eng-
landsbanki er að hækka vexti er
eins og verið sé að keyra hagkerfið
með handbremsuna á og bensínið í
botni. Ekki ákjósanlegt.“
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn hefur
gagnrýnt aðgerðirnar og sagt þær
stofna ríkisfjármálum Bretlands
í voða og skapa alvarlega kerfis-
áhættu.
Markaðir hafa brugðist ókvæða
við efnahagsáætlun ríkisstjórnar
Liz Truss. Breska pundið féll eins
og blýklumpur. Breskir verðbréfa-
markaðir lækkuðu mjög og bresk
ríkisskuldabréf (Gilt) féllu í verði,
raunar svo mjög að Englandsbanki
varð að grípa inn í með neyðarað-
gerðum og tilkynna stórfelld kaup á
ríkisskuldabréfum til að halda uppi
verði þeirra.
Tilefni kaupanna var að breskir
lífeyrissjóðir eru stórir fjárfestar í
ríkisskuldabréfum og mikil lækkun
þeirra varð til þess að áhlaup var
hafið á sjóðina og margir stærstu
sjóðir Bretlands hefðu getað fallið
án inngripa Englandsbanka.
Englandsbanki mun nú kaupa
ríkisskuldabréf fyrir 65 milljarða
punda (10.300 milljarða króna) á
næstu dögum til að tryggja lausa-
fjárstöðu lífeyrissjóða. Þetta er
ekkert annað en seðlaprentun sem
vinnur gegn vaxtahækkunarferli
sem hafið er.
Því má segja að spár um alvar-
lega kerfisáhættu vegna efnahags-
aðgerða hinnar nýju ríkisstjórnar
hafði þegar raungerst og hlýtur það
að vera einhvers konar heimsmet að
koma ríkisfjármálum og efnahag
Bretlands nánast á hliðina á nokkr-
um dögum, en það er nákvæmlega
það sem Liz Truss og ríkisstjórn
hennar hefur tekist að gera.
Stystu hveitibrauðsdagarnir
Átrúnaðargoð Liz Truss er Margaret
Thatcher, sem komst til valda 1979
þegar Bretland var á vonarvöl –
„sjúki maðurinn“ í Evrópu. Thatcher
greip til aðgerða sem endurreistu
efnahag Bretlands, en alls ekki
sársaukalaust. Raunar urðu ýmsir
þjóðfélagshópar illa fyrir barðinu á
umbótum Thatcher og mörg þau sár
eru enn ógróin.
Ekkert slíkt ástand er til staðar í
Bretlandi nú – hvað sem verður fái
Liz Truss að keyra efnahagsstefnu
sína óáreitt í nokkur ár. Hugmynda-
fræði og aðferðir Thatcher eru ekki
einungis gagnslausar nú heldur
virðast beinlínis stórhættulegar.
Hvað sem öllu líður virðist Liz
Truss hafa fengið stystu hveiti-
brauðsdaga nokkurs forsætisráð-
herra í sögu Bretlands. Þeir eru
liðnir.
Hvað er það sem veldur því að
Íhaldsf lokkurinn tekur þá gífur-
legu áhættu sem felst í því að setja
fram fjármálaáætlun sem ógnar
grunnstoðum fjármálastöðugleika
í Bretlandi?
Pau l Mor t imer-Lee, v ir t u r
hagfræðingur sem gegnt hefur
ábyrgðarstöðum meðal annars hjá
Englandsbanka og Alþjóðagjald-
eyrissjóðnum, er ekki í minnsta
vafa um skýringuna. Hann segir að
til að ná tökum á ríkisfjármálunum
verði að draga úr viðskiptahalla og
fjárlagahalla. Hið fyrra kallar á
lægra gengi pundsins og hið síðara
á skattahækkanir og/eða samdrátt
útgjalda.
Staðan sé hins vegar sú að nú
stefni í að Íhaldsf lokkurinn tapi
næstu þingkosningum. Skatta-
hækkanir muni ekki breyta þeirri
stöðu. Hann telur því að skattar
verði lækkaðir og útgjöld skorin
niður í ýmsum málaflokkum.
Snúa baki við ríkisstjórninni
Enn sem komið er sést lítið til niður-
skurðar á útgjöldum. Íhaldsflokk-
urinn ætlar að taka lán til að lækka
skatta, aðallega hjá þeim efnameiri
og tekjuhærri, auk þess sem slegið
verður lán fyrir orkupakkanum sem
kostar 60 milljarða í vetur.
Paul Mortimer-Lee, Alþjóðagjald-
eyrissjóðurinn, Larry Summers og
f leiri telja fulla ástæðu til að hafa
áhyggjur af þeirri kerfisáhættu sem
þetta kallar yfir Bretland og getur
hæglega smitast til annarra landa.
Ekki virðist efnahagspakkinn
hafa bætt útlitið fyrir Íhaldsmenn
í næstu kosningum, ekki enn sem
komið er hið minnsta. Í gær sýndu
skoðanakannanir að Verkamanna-
flokkurinn hefur að jafnaði næstum
25 prósenta forskot á Íhaldsflokk-
inn og myndi því taka við stjórnar-
taumunum ef kosið væri nú. n
Hættulegur og vanhugsaður efnahagspakki
Helstu atriði efnahagspakka Liz Truss
Tekjuskattur einstaklinga:
n Grunnþrepið lækkar úr 20 í 19 prósent.
n Ríkisstjórnin reiknar með að þetta færi 170
pund (27 þúsund krónur) á ári í vasa 31 millj­
ónar einstaklinga.
n Efsta þrepið (45 prósent á árstekjur yfir 150
þúsund pundum (23,7 milljónir króna)) verður
afnumið og einungis tvö þrep verða í gildi.
Efra þrepið, sem gildir um árstekjur yfir ríflega
50 þúsund pund (8 milljónir króna), verður 40
prósent.
Tryggingagjald:
n Nýleg hækkun verður dregin til baka.
n Fallið verður frá innleiðingu nýrrar álagningar
sem renna átti til reksturs NHS, heilbrigðis­
kerfisins.
Fyrirtækjaskattar:
n Fallið verður frá hækkun tekjuskatts fyrir­
tækja úr 19 í 25 prósent.
Félagsleg aðstoð:
n Reglur varðandi rétt til atvinnuleysisbóta
og bóta til þeirra sem eru í hlutastarfi verða
hertar.
Fjárfestingar:
n Fjárfestingar fyrirtækja upp að 1 milljón
punda (158 milljónum króna) verða að fullu
frádráttarbærar frá skatti.
n Reglum verður breytt til að lífeyrissjóðir geti
fjárfest meira í Bretlandi en nú er.
n Skattafrádráttur til fjárfesta í nýjum fyrirtækj­
um hækkar í 250 þúsund pund (40 milljónir
króna).
n Heimild til kaupréttar til starfsmanna í fyrir­
tækjum hækkar úr 30 þúsund pundum í 60
þúsund (4,7 til 9,4 milljónir króna).
Stimpilgjöld í fasteignaviðskiptum:
n Engin stimpilgjöld verða upp að 250 þúsund
pundum (40 milljón krónum) og fyrir fyrstu
kaupendur verða engin stimpilgjöld á fyrstu
425 þúsund pundunum (67 milljónum króna).
Orkukostnaður:
n Orkuverð verður fyrst og telur ríkisstjórnin að
þetta muni lækka verðbólgu um fimm pró­
sentustig.
n Heildarkostnaður við þetta er talinn verða 60
milljarðar punda (9.500 milljarðar króna) frá
október 2022 til mars 2023.
Bankabónusar:
n Engar takmarkanir verða á bónusum í banka­
kerfinu.
Verslun:
n Erlendir ferðamenn geta verslað án þess að
greiða virðisaukaskatt.
n Fallið verður frá fyrirhuguðum hækkunum á
opinberum gjöldum á allt áfengi.
Innviðir og opinber fjárfesting:
n Ríkisstjórnin hyggst skilgreina 38 svæði á Eng­
landi sem sérstök uppbyggingarsvæði.
n Skattar verða lækkaðir og dregið úr skipu­
lagskröfum vegna lóða sem ætlaðar eru undir
byggingar fyrir íbúðir og atvinnuhúsnæði.
n Með lagasetningu verður fallið frá ýmsum
kröfum um umhverfismat til að flýta fyrir
uppbyggingu.
Verkalýðsmál:
n Settar verði reglur sem tryggi lágmarks­
þjónustu þrátt fyrir verkföll í almennings­
samgöngum.
n Lagasetning um að skylda verkalýðsfélög til
að láta alla félagsmenn kjósa um launatilboð
áður en hægt sé að boða verkföll.
Liz Truss, sem tók við embætti forsætisráðherra 6. september síðastliðinn,
Stendur í kröppum dansi vegna efnahagspakka ríkisstjórnar hennar.
FRÉTTABLAÐIÐ/EPA EFE
Efnahagspakki Kwasi Kwarteng hefur þegar orðið til
þess að Englandsbanki varð að grípa til neyðarað­
gerða til að afstýra falli lífeyrissjóða.
Ólafur
Arnarson
olafur
@frettabladid.is
16 Fréttir 1. október 2022 LAUGARDAGURFRÉTTABLAÐIÐFRÉTTASKÝRING FRÉTTABLAÐIÐ 1. október 2022 LAUGARDAGUR