Vélstjóraritið - 01.07.1936, Blaðsíða 24

VÉI.STJÓKARITIÐ
16
á markaðinn árið 1782 og voru að stærð
frá 10—50 hestöfl, með 25—16 snúning-
um á mínútu. Það má telja víst, að þess-
ar síðustu breytingar hafi átt mikinn
þátt í því, að gera eimvélina eins al-
menna og raun varð á, því að upp frá
þessu var farið að nota eimvél Watts sem
aílvél við flestar greinar iðnaðarins,
nærri um allan heim.
Árið 1784 fékk Watt einkaleyfi á því að
láta eiminn þenjast út í vinnustrokknum,
en þá aðferð notaði hann eingöngu í dælu-
vélunum. Hinar tvívirku vélar með kast-
hjólinu lét hann vinna með fullum eim-
þrýstingi slagið á enda.
Það er sagt, að margir af merkustn
hugvitsmönnum heimsins hafi oft átt við
þröngan kost að búa, og var Watt engin
undantekning í þeim efnum, enda voru
tilraunir hans og rannsóknir kostnaðar-
samar; var hann stundum svo félaus, að
iiann var að því kominn að leggja árar
í bát, en árið 1773 fékk hann í félag með
sér einn af mestu iðjuhöldum Englands,
að nafni Matthew Boulton, sem átti stór-
ar verksmiðjur, er veittu um 800 manns
atvinnu.
Boulton kom fljótt auga á, hve eim-
vélin var heiminum mikils virði, og var
því fús á að fórna því fé, sem þurfti, til
þess að gera hugmyndir Watts að gang-
færum vélum. Hann setti þó það skilyrði
fyrir fjárframlögum sínum, að einkaleyf-
ið, sem upphaflega var veitt til 14 ára,
yrði framlengt, og Watt tókst árið 1775
fyrir tilstilli vina sinna, að fá enska þing-
ið til að framlengja það um 25 ár, eða
til ársins 1800. Þar með var hin fjárhags-
lega hlið tryggð.
Eins og gefur að skilja, voru erfiðleik-
arnir við smíði vélanna mjög miklir, þar
sem allar vinnuvélar smiða voru þá svo
ófullkomnar, að oft lá við sjálft, að fram-
kvæmdir stöðvuðust á því, að ekki var
hægt að smíða hluta vélanna á réttan
hátt. Watt gat lítið fengist við þetta, því
hann hafði nóg að gera við að undirbúa
gerð vélanna og reikna þær út. Þessvegna
fékk hann því til leiðar komið árið 1777,
að verkfræðingurinn William Murdock
var ráðinn til verksmiðjunnar til þess
að sjá um smíði vélanna; var þessi maður
emstakur dugnaðarmaður á því sviði, að
sigrast á þeim teknisku erfiðleikum, sem
voru á smíði vélanna og uppsetningu.
Það er sagt, að margir ötulir verk-
fræðingar hafi gert tilraunir til þess, að
smíða eimvélar, án þess að brjóta í bága
við einkaleyfi Watts, á meðan það var í
gildi, t. d. með því að láta eiminn þenj-
ast út í fleiri en einum strokki, en það
tókst aldrei, einkum vegna þess, að þeir
komust aldrei fram hjá 2. og 4. lið einka-
leyfisins.
Þegar einkaleyfistími Watts var út-
runninn, dró hann sig í hlé frá verk-
smiðjunum, en vann samt stöðugt að nýj-
um uppfinningum, og sagt er, að margir
hafi sótt til hans þekkingu og ráð, sem
hann var fús á að gefa hverjum, er til
hans leitaði um slíka hluti.
Það hefir orðið hlutskipti flestra mikil-
menna og brautryðjenda í heiminum, að
eiga erfitt uppdráttar. Samtíðarmenn
þeirra hafa sjaldan skilið þá, og hugsjón-
ir þeirra hafa ekki samrímst eiginhags-
munurn ýmissa mikilsmegandi manna,
sem hafa þessvegna beitt áhrifum sín-
um gegn hinum nýju framförum.
James Watt fór ekki, frekar en aðrir
hugsjónamenn, varhluta af skilningsleysi
samtíðar sinnar og eigingirni og þröng-
sýni þeirra, sem þóttust hafa mestan hag
af þekkingarleysi manna og kyrstæðu at-