Andvari - 01.01.2014, Síða 168

166
HEIMIR PÁLSSON
ANDVARI
Völuspá í Konungsbók eddukvæða t.d. Eddukvæði 1998, 3 Sama erindi í Eddu, U-Edda 2013,156
Ar var alda, er Ymir byggði, var-a sandur né sær né svalar unnir; jörð fannst æva né upphiminn, gap var ginnunga, en gras hvergi. Ar var alda þar er ekki var vara sandr né sjór né svalar undir. Jörð fannst eigi né upphiminn, gap var ginnunga en gras hvergi.
Líklega eru hér á ferð tvær mismunandi gerðir þessa erindis í munnlegri
geymd, og það kemur fljótt í ljós í Gylfaginningu að lína um Ymi og þá
tíma þegar hann byggði væri afar óheppileg, því nú er Ganglera sagt frá því
er guðin sköpuðu Ymi jötun. Eru þá höfð hestaskipti í miðri á og snúið frá
sköpunarsögu Völuspár og tekin Grímnismál.8
Hér bætist skáldnemum talsverður orðaforði. Til að mynda reynist gagn-
legt að þekkja Ymi, því hann kemur við sögu í kenningum um jörð, himin
og sjó. Ymir er reyndar einnig nefndur Aurgelmir og er nafnið að því er
virðist fengið úr Vafþrúðnismálum sem notuð eru í lýsingu Gylfaginningar,
en aldrei nefnd á nafn.9 Annars er að því að hyggja að dróttkvæðaskáldin
hafa lítinn mat gert sér úr Ymi, það eru til dæmis varla önnur dróttkvæða-
skáld en Arnór Þórðarson sem tala um Ymis haus (himininn), þótt jötunninn
sé alloft nefndur í goðakvæðum.
Þarna eykst orðaforði skáldefna nokkuð, þau heyra um Élivága, Ginnunga-
gap og Niflheim, en þau nöfn eru ekki tíð í kvæðum skáldanna, né heldur
virðast þau hafa nokkurt gagn af Auðhumlu, kúnni sem skapast úr hríminu og
fæðir Ymi. Nöfnin sem hér koma við sögu eru flest sótt í höfundarlausu goða-
kvæðin en koma sjaldan eða aldrei fyrir í dróttkvæðum. Það gildir meira að
segja um heitin á bræðrum Oðins, Vilja og Vé, og sama er að segja um pers-
ónur eða staði eins og Múspell, Surt og Bergelmi: þeir koma við sögu í nafn-
ríkum goðakvæðum eins og Völuspá, Vafþrúðnismálum og Grímnismálum
en hafa ekki ratað inn í kenningaveröld dróttkvæðanna og hjálpa því mjög
takmarkað í skáldanáminu. Er ekki fyrir það að synja að nytsemi goðsagn-
anna almennt sé minni en skemmtigildi þeirra og skáldleg sýn. Fjórir dvergar
geta orðið til fróðleiks.
Þegar jörð hefur verið sköpuð úr skrokki Ymis segir Uppsalabók svo frá:
„Síðan tóku þeir hausinn og gerðu úr himininn og settu yfir jörðina með
fjórum skautum, og undir hvert horn settu þeir dverg, Austra, Vestra, Norðra,
Suðra.“ (U-Edda 2013,159). Þetta er efnilegt og augljóst mál að það gæti fætt
af sér ýmsar kenningar um himininn. Við hljótum að vísu að reikna með að