Andvari - 01.01.2014, Blaðsíða 181

ANDVARI
AÐ LÆRA TIL SKÁLDS - TILRAUN UM NÁM
179
Hins vegar má gera ráð fyrir að öll skáld þurfi á að halda auðugum orða-
forða, jafnt kenndum sem ókenndum heitum, um himin, jörð og sjó. Þar bjóða
Skáldskaparmál upp á dálítið safn heiðinna kenninga, þar sem himinninn er
Ymis haus, jörðin Ymis hold eða frilla Oðins, sjórinn blóð Ymis og gestur
(heimsækir) goðanna (Ægir). Annars er sjórinn svana strind (land), dorgar
dynströnd, hólmfjötur, gjörð svalra landa og þar fram eftir götum, tjáður í
fullkomlega meinlausum myndum.
Kalla má að meðal kenndra heita (kenninga) sem boðið er upp á í Odda-
kvæðinu Noregs konunga tali, sem ort var á uppvaxtarárum Snorra um ætt-
feður Oddaverja, snúist einu heiðnu kenningar, sem notaðar eru, um jörðina
(sem oftast er Noregur) og er hún þá Hárs víf Yggjar (eða Yggs) man, og
Þundar beðja, en Hár, Yggur og Þundur eru allt Oðinsheiti. Vaskur maður
er nefndur folk-Baldur (folk = orrusta) og runnur Mistar (tré valkyrjunnar).
Aðrar kenningar (alls eru þær rífir tveir tugir í kvæðinu) eru klassískar að
sniði en lausar við heiðni, og einna frumlegust má þykja næfra land nykra
borgar sem greinilega merkir Island.
En uppvaxandi skáld ætla sér ekki að verða rík á að yrkja um náttúruna:
Þau vilja verða höfðingjaskáld eins og öll þau sem talin eru í Skáldatali. Til
þess þarf mikinn orðaforða um karla og konur, gull, vopn og bardaga, auk
þess sem þörf er á miklum orðaforða um konunga og höfðingja. Þetta er líka
meginstofninn í síðari hluta Skáldskaparmála og blandað frjálslega kenndum
og ókenndum heitum, en dæmi úr bundnu máli gríðarmörg.
Karlar og konur
Það liggur í hlutarins eðli að verðandi höfðingjaskáld þarf að hafa á valdi
sínu gott úrval karl- og kvenkenninga. Karlar voru í aðalhlutverkum í þeim
átökum sem um var ort, en konur líka oft ávarpaðar enda vinsælir áheyrendur.
Meginkjarninn í skilgreiningu mannkenningar er að karlinn skuli kenna:
Svo að kalla hann vinnanda eða fremjanda verka sinna eða fara sinna eða athafnar, víga
eða sæfara, eða skipa eða vopna. Hann er og reynir vopnanna og viður víganna allt eitt
og vinnanda. Viður heitir tré og reynir heitir tré. Af þessum heitum hafa skáldin kallað
manninn ask eða hlyn, lund eða öðrum viða heitum. - Karlmann skal kenna og til víga
eða skipa eða fjár.
Mann er og rétt að kenna til allra ása heita. Kennt er og við jötna heiti og er það flest
háð eða lastmæli. Vel þykkir kennt við álfa. (U-Edda 2013, 252-253).
Tvennt er hér einkennilegt: í fyrsta lagi er heldur ósennilegt að trjá-kenn-
ingarnar eigi upptök sín í gerandaheitum: Sverð-reynir er þá sá sem reynir
sverðið og þess vegna væri orðaleikur að kalla hann sverð-ask, af því að