Leikhúsmál - 01.03.1963, Síða 9

Mortin Held (kennarinn) og Klaus Kammer (Andri) í uppsetningu Fritz Kortners á
Adorra í Berlín

við því hlutverki, sem honum er rétt. En með því fellir
Frisch dóm á mannfélagið, sem þvingar hann til þess:
leikurinn er beizk ádeila, högg, sem svíður undan og
höfðar bœði til tilfinningar og skynsemdar.
Eins og í leikritinu um Biedermann og brennuvargana,
sem Gríma flutti í fyrra, er boðskapur skáldsins þessi:
að vera þjóðfélagsþegn krefst vakandi ábyrgðar: þú
verður að taka afstöðu.
Max Frisch er fœddur 1911 í Zúrish, en búsettur í Róma-
borg. Hann er arkitekt að menntun. Af öðrum leikritum
hans má nefna Graf Öderland, gamanleikinn Don Juan
oder die Liebe zur Geometrie og skopleikinn Hin heilaga
reiði; í öllum þessum verkum fjallar hann um afstöðuna
milli þess sem maðurinn heldur sjálfan sig vera og þess
sem aðrir halda eða vilja vera láta. í skáldsögunum
Ákceran og Homo Faber fjallar hann síðan um svipaða
hluti með öðrum aðferðum. Andorra telur Frisch fremsta
verk sitt til þessa. Hann hóf að skrifa það 1958 og frum-
sýningin var í Zúrich 2. nóvember 1961.
Nokkrum mánuðum síðar, eða í febrúar 1962, var
frumsýnt þar annað leikrit eftir annan svissneskan höf-
und. Það var leikritið Eðlisfrœðingarnir eftir Friedrich
Dúrrenmatt, sem nú er sýnt um allar jarðir.
í útvarpinu hafa verið flutt nokkur leikrit Dúrrenmatts
og nú í haust voru sýningar i Reykjavík á vegum Leik-
húss œskunnar á einu verka hans. Má það vart heita
vonum fyrr að íslenzkir leikhúsgestir hafi einhver kynni
af þessum þekkta höfundi, sem ásamt Frisch er talinn
fremsta leikritaskáld á þýzka tungu síðan Bertold Brecht
lézt. Nú er líka bráðum búið að leika Rattingan og Priest-
ley upp til agna í Reykjavík og tími kominn að fást við
eitthvað sem skiptir okkar samtíð meira. Því það sem
Dúrrenmatt greinir út um gluggann sinn er nákvœmlega
árið 1962 og það mannfólk, sem á því herrans ári lifir
á plánetunni Jörð. Það sem hann dreymir er, að þetta
mannfólk haldi áfram að þrifast og dafna á þessari sömu
plánetu ekki bara þetta eina ár eða tvö eða þrjú í við-
bót. Það sem hann óttast er, að þetta mannfólk hafi ekki
vit fyrir sér og kunni ekki að varðveita árin sín. Auðvitað
býr Dúrrenmatt þanka sína í skáldlegan búning, eins og
Frisch eru honum sérlega tiltcekir paradoxar eða þver-
sagnir. ,,Veruleikinn lýsir sér í þversögnum", hefur hann
sagt í orðskviðasafni, sem hann lœtur fylgja leikritinu
um eðlisfrœðingana.
Friedrich Dúrrenmatt, sem nú er 41 árs að aldri, hefur
að baki langan og fjölbreyttan ritferil. Hann hóf hann
sem leikgagnrýnandi, síðan tók hann að semja kabar-
ettvísur, hann hefur samið leynilögreglusögur, skáldsög-
ur og fjölmörg útvarpsleikrit. En það eru þó einkum sviðs-
verk hans, sem hafa aflað honum frœgðar. Af þeim má
Theresé Giehse í hlutverki von Zahnd, geðveikralœknis, í uppfœrslu Eðlisfrœðing-
anna, en hún lék þetta hlutverk bœði í Zúrich og Múnchen —
Dúrrenmatt tileinkaði henni þetta leikrit sitt
5