Leikhúsmál - 01.03.1963, Síða 19

1. Já. Hann þarf að hafa þekk-
ingu, áhuga, reynslu og smekk.
2. Algjörlega að rita sem sá, er
meira veit.
3. Það er undir því komið, hvers
efnis leikritið er. Ef höfundur fer
nýjar, óþekktar leiðir, ber nauðsyn
að lesa og kynna sér rœkilega efnis-
meðferð höfundar og síðan að sjá
leikinn á lokaœfingu og frumsýningu
til að dœma um skilning leikstjóra
og túlkun leikara.
4. Leikrit eru auðvitað fyrst og
fremst leikhúsverk; — léleg efnis-
meðferð getur verið leikrœn, þótt
efnið sjálft sé hversdagslegt og til-
tölulega lélega unnið. En t. d. ,,Á
undanhaldi", sem fjallar um hvers-
dagslegt og ófrumlegt efni, er snilld-
arlega samið og stílfœrt. Þannig er
hið bókmenntalega og leikrœna oft
samofið, en gagnrýnandi hlýtur að
skilja þar á milli og almennt láta
hið leikrœna liggja þyngra á meta-
skálunum.
5. Hlutlaus, krítísk frásögn um
gildi leikritsins, skáldskap þess,
efnismeðferð og hið leikrœna, sem í
því felst, skilning leikstjórans á því,
hvar hann leggur áherzlu, hvern
anda hann gefur verkinu og loks
túlkun einstakra leikara. — Mörg
dœmi eru þess, að snilld leikstjóra
hafi bœtt lélegt verkefni og gagn-
stœtt.
6. Alls ekki. Það er ekki aðeins
unnt hér, heldur enn sjálfsagðara en
ella.
7. Vissulega. Hér er almennt gert
of lítið af þessu, en það stendur þó
til bóta.
8. Hann á að þekkja sviðið og
möguleika þess og takmarkanir al-
mennt.
9. Alltof lin. — í Þjóðleikhúsinu er
það bœði skylda og nauðsyn að
gera jafnstrangar kröfur til leikrita,
enda dœmi hœfir menn ekki aðeins
í bókmenntum almennt, heldur sér í
lagi leikbókmenntum, um ágœti |eða
galla) þeirra verka, sem því berast.
Frh.
AGNAR BOGASON
ritstjóri
1. Já alveg nauðsynlegt. Hann œtti
að vita meira um verk, höfunda,
stíla o. s. frv., einnig útfœrslu á
þeim, til að hafa rétt til að dœma.
2. Frá sjónarmiði þess, sem meira
veit um leikhús. Hœgt vœri að skrifa
frá sjónarhóli venjulegs áhorfanda,
en það yrði efni í aðra grein.
3. Nauðsynlega að hafa lesið leik-
ritið. En sýningar eru misjafnar, og
því mœtti taka þverskurðarmynd af
fleiri sýningum og œfingum.
4. Til leikrœns gildis. Á hinn bóg-
inn mœtti t. d. einnig gagnrýna leik-
ritaval. En leikarar gera sitt: að leika
hlutverk sín. Jafnvel þótt hann sjálf-
ur sé e. t. v. ekki ánœgður með
val á leikriti eða hlutverki, vinnur
hann það oftast eins vel og honum
er unnt.
5. I. Að gefa tilvonandi áhorfend-
um einhverja hugmynd um leikrit og
leik. II. Að leiðbeina leikaranum.
Hann er vanalega búinn að mynda
sér skoðun um hlutverk sitt með að-
stoð leikstjóra og œtti að geta lœrt,
að fleiri leiðir séu til við að túlka
það, hvort sem hann fer eftir því
eða ekki. Þannig œtti að aukast fjöl-
breytni sjónarmiðanna.
6. Nei, — ég veit ekki til þess að
það hafi verið gert. Einmitt vegna
þess að okkar þjóðfélag er svo lítið,
yrði það of áberandi og neikvœtt
fyrir gagnrýnandann.
7. Það myndi auka skilning, t. d.
um sjónarmið og erfiðleika um val
leikrita og leikara. Á hinn bóginn er
oft erfitt að segja neikvœðan sann-
leikann, ef sambandið er of ná-
ið og skilningur of mikill um það,
sem gerist að tjaldabaki .
8. Mér hefur oft fundizt margir
gagnrýnendur hafa afgreitt þessa
hlið of stuttlega (t. d. leiktjöld voru
góð—slœm) eða mismetið þýðingu
þeirra.
9. Hún er ekki of hörð, en mœtti
vera ákveðnari. Gagnrýni hefur ekki
áhrif þótt hún sé hörð, ef hún er
ekki skilgreind nánar. Við kœmumst
Frh.
HELGA VALTÝSDÓTTIR
leikkona
1. Já, til hvers vœri annars að
hafa sérstaka menn í þessu starfi,
— sem merkir ekki endilega að ég
hafi slíka kosti.
2. Otvírœtt sem sá, er meira veit.
3. Nauðsynlega bœði að lesa það
og sjá a. m. k. lokaœfingu fyrir
frumsýningu. Því miður hefur verið
misbrestur á því, að gagnrýnendur
hefðu aðgang að þýðingum eða
handritum hjá leikhúsunum.
4. Það gefur auga leið, að það sem
mestu máli skiptir í leikhúsinu, er
auðvitað hið leikrœna. En lífvœnleg
leikmenning hlýtur að byggjast á
því, að leikrit hafi bókmenntagildi.
Það eru til mikil bókmenntaverk
skrifuð fyrir leiksvið, sem varla er
hœgt að sýna og svo ómerkilegir
farsar, sem eru prýðilega sviðshœfir.
Af þessu tvennu eiga sennilega fars-
arnir meira erindi á leiksvið, en þeg-
ar vel er, á að vera til eitthvert
mundangshóf.
5. Að vera svipa fyrst og fremst
á leikstjóra, síðan á leikara.
6. Alls ekki. Það er hœgt að forð-
ast með því að temja sér heiðarleik.
Það getur verið, að menn þurfi að
stunda yoga til þess að ná slíkri
sjálfsögun, en ég er í engum vafa
um, að það sé hœgt að losa sig við
slíkar takmarkanir, án þess að mér
mundi detta í hug, að nokkur gagn-
rýnandi geti nokkurntíma orðið hlut-
lœgur. Gagnrýni verður alltaf per-
sónuleg og að sama skapi duttlunga-
full, en þar er upplag, menntun og
rœktaður smekkur, sem rœður, en
ekki annarlegar og meira eða minna
meðvitaðar tilfinningar óvildar, öf-
undar, pólitískar sannfœringar o. s.
frv.
7. Eg held að það geti verið mjög
gagnlegt, að gagnrýnandi fái sem
fyllstu hugmyndir um vandamál og
viðfangsefni leikhúsanna, en náin
kynni af leikurum fela í sér þœr
hœttur, að gagnrýnendur veigri sér
við að höggva nœrri þeim, og gegn
því verður að hamla. Þetta er eitt
Frh.
SIGURÐUR A. MAGNÚSSON
leiklistargagnrýnandi Morgunbl.
Agnar Bogason, framhald
Hins vegar er einkaleikhúsum þetta í
sjálfsvald sett. — Um leik hlýtur
maður að gera mestu kröfur, en vel
að merkja, þá virðast leikhúsin á Is-
landi gera lítinn sem engan mun á
atvinnumönnum og amatörum, a. m.
k. ekki hvað aðgangseyri snertir.
10. Gagnrýnandi á að vera ópóli-
tískur, hlutlaus hvað einstaklinga
snertir, sem að leikhúsmálum vinna,
og jákvœður — eins oft og unnt er.
Helga Valtýsdóttir, framhald
skammt ef íslenzk túlkun, sem e.
t. v. er meðallag, vœri afsökuð með
því, að hún sé íslenzk. Leikarar hafa
haft tœkifœri til að fylgjast með.
Leikritun skal gagnrýnd varlegar, til
þess að drepa ekki þann áhuga, sem
virðist vera að skapast. En eftir að
íslenzkt leikrit hefur verið ákveðið
til flutnings, má gera strangar kröf-
ur til þess að íslenzkir höfundar
haldi áfram að vinna að verki sínu
í samstarfi við leikara og leikstjóra.
10. Ekki nema, að ef taka á tillit til
leikdóma, er jafnlítið uppbyggjandi
að fá alltaf góða dóma einsog alltaf
slœma, og þar sem nú er að skapast
stétt gagnrýnenda, verður að telja
œskilegt að hún geri til sjálfrar sín
kröfur um þekkingu og smekk.
Sigurður A. Magnússon, framhald
af mínum mestu vandamálum. Mér
þykir œvinlega mjög leiðinlegt að
þurfa að vera harður við íslenzka
leikara, en stendur ekki í biblíunni,
að maður eigi að aga þá, sem mað-
ur elskar?
Ég hef grun um, að hérlendir gagn-
rýnendur geri sér ekki nœgilega far
um að kynna sér hin margvíslegu
vandamál leikhússins.
8. Það liggur í augum uppi, að
því víðtœkari þekkingu, sem gagn-
rýnandi hefur, þeim mun hœfari er
hann til starfsins. Að mínu viti stend-
ur það íslenzkum gagnrýnendum
langmest fyrir þrifum, að alltof fáir
gagnrýnendur hafa þessa nauðsyn-
legu praktísku þekkingu á leikhús-
um.
9. Alltof lin. Ef við œtlum nokkurn
tíma að eignast viðunandi leikhús
á Islandi er óhjákvœmilegt að leggja
sama mœlikvarða á íslenzk verk og
erlend. Tvöfaldur „standard" vœri
bara svik við okkur sjálf. En það er
hœgt að vera harður án þess að
vera níðangalegur.
10. _Hinn ídeali gagnrýnandi œtti
auðvitað að vera reyndur leikstjóri,
fjölhœfur leikari, lœrður Ijósameist-
ari og frumlegur leiktjaldamálari.
Þessu ídeali náum við náttúrulega
aldrei, en það er markið, sem við
œttum að stefna að.
15