Vaka : tímarit um þjóðfélags- og menningarmál - 01.03.1939, Qupperneq 11

2. árg. . Jan.-marz 1939 V A K A
málaflutningur hefir haft. Þegar
afkoma almennings er sæmileg,
ber lítið á nazistunum. Fylgi
þeirra er þá hverfandi, og þeir
hafa mjög hægt um sig. Þegar
miklir örðugleikar steðj a að, eins
og t. d. 1929, vex fylgi þeirra hins
vegar gífurlega. Fólkið örvæntir.
Það grípur fegins hendi þessa
skýringu á örðugleikunum og vill
auðvitað ekki láta sitt eftir liggja
að bæta úr þeim. Hagur þess hefir
lengst af verið mjög ótryggur
síðan lýðveldið var stofnað. Hví
skyldi þá ekki geta skeð, að
skipulagið væri orsökin?
Og nú er annað skipulag fengið,
skipulag ofbeldis og kúgunar. Að
þessu sinni verður ekki rætt um
kjör og hag þýzku þjóðarinnar
undir því. Ef til vill gefst tækifæri
til þess síðar. En grunur minn er
sá, að margur almennur kjósandi
sem greiddi nazistum atkvæði
1930 og 1931, mundi ráðstafa at-
kvæði sínu á annan veg nú, ef
hann væri frjáls og sjálfráður
gerða sinna. Það er hægra að af-
sala sér frelsinu en heimta það
aftur. *
Það má fullljóst verða af fram-
anrituðu, að andófið gegn lýðræð-
inu er ekki auðsótt, þegar svo
mjög verður að seilast um öxl í
samanburði þess og einræðisins.
Þessir tveir vinnumenn Hitlers og
Stalins á íslandi hafa gert það,
sem í þeirra valdi stóð. Málstað-
urinn er ekki betri en þetta.
Knútur Arngrímsson er sæmilega
ritfær maður og Halldór Laxness
er mikill rithöfundur. Einræðis-
herrarnir eiga ekki öðrum á að
skipa, sem líklegri eru til að geta
haldið betur á málstað þeirra. En
lítið vex gengi þeirra á íslandi við
skrif Halldórs og Knúts. Sá fyrr-
nefndi er mjög seinheppinn í
málaflutningi sínum fyrir rúss-
nesku stefnuna. Annars vegar
leggur hann áherzlu á, að ekki
megi bera saman hinar menntuðu
og frjálsu Norðurlandaþjóðir, og
hina ómenntuðu,ruddalegu Rússa,
er öld eftir öld hafi verið kúgaðir
og hart leiknir, enda þótt þeir með
byltingunni og nýjum þjóðfélags-
háttum hafi gert stórt átak til
þess að manna sig upp. En hins
vegar ætlast hann til, að bylting-
in og skipulagið geti verið fyrir-
mynd fyrir almenning hér á ís-
landi, sem að hans dómi er gagn-
menntaður, á sér langa og merki-
lega sögu, og má þess vegna ekki
á neinn hátt jafnast saman við
alþýðu manna í Rússlandi. Það
hlýtur að þurfa mikil brjóstheil-
indi til þess að geta flutt mál sitt
á þennan hátt, og ekki er það
vænlegt til áhrifa. — Knútur er
ekki heldur líklegur til að áorka
miklu fyrir sinn húsbónda. Boð-
skapur hans um „brennandi of-
stæki“ og algert réttleysi and-
stæðinga sinna, fellur ekki í geð
íslendinga. Þeim er meira að
skapi að taka afstöðu til manna
og málefna eftir rólega íhugun,
en láta glóðhitaðaröfgatilfinning-
ar hlaupa með sig í gönur. En það
er bersýnilegt, að Knútur breytir
samkvæmt þessum kenningum.
Það er ekki dómgreind eða rök-
9