Vaka : tímarit um þjóðfélags- og menningarmál - 01.03.1939, Side 45

2. árg. . Jan.-marz 1939 V A K A
raunverulega að skaðlausu. Og
það verður ekki sagt um bygging-
arnar. Nú, þegar atvinnuvegir
þjóðarinnar eru stórlega lamaðir
og skuldabyrði þjóðar og einstak-
linga ískyggilega mikil, væri okk-
ur betra að eiga togara og vél-
báta í stað glæsilegra „villu“-
bygginga í kaupstöðum, einkum
höfuðborginni, og meira ræktað
land í sveitum í stað kuldalegra
steinbygginga, sem standa i litl-
um og illa ræktuðum túnum.
Byggingar byggðahverfanna
eru því vandamál í tvennum
skilningi. Þær eru vandamál á
sama hátt og byggingar hafa á-
vallt verið vandamál fyrir íslend-
inga og þær eru sérstakt vanda-
mál nútímans vegna misstiginna
spora í byggingarmálum almennt.
En mín tillaga er í stuttu máli
þessi: Húsakostur byggðahverf-
anna á ekki að miðast við það, að
byggingarnar standi um ár og
aldur, að þar þurfi naumast að
taka til hendi framar, öðru vísi
þá en til viðbótarbygginga. Bygg-
ingarnar eiga fyrst og fremst að
vera bráðabirgðabyggingar. En
það er sjálfsagt að reisa þær að
verulegu leyti úr efni, sem nota
mætti í aðrar byggingar, s. s.
timbri og járni. Framtíðarbygg-
ingarnar yrðu reistar smátt og
smátt. Bóndinn mundi vinna að
þeim í hjáverkum sínum með að-
stoð og undir eftirliti byggingar-
fróðs manns, er hið opinbera legði
til. Þéttbýlið skapar einmitt ágæt
starfsskilyrði fyrir slíkan ráðu-
naut. Vera má, að mönnum
finnist þetta fjarstæða, en
ég neita því að svo sé. Með
stofnun byggðahverfanna hefjum
við landnám. Landnámsmenn
byrja ekki á því að reisa sér
skrautleg híbýli, heldur á því að
tryggja afkomumöguleika sína í
hinu nýja landnámi. Landar okk-
ar, sem námu land í Vesturheimi
og gátu sér fyrir góðan orðstír,
reistu sér lítilfjörlega bjálkakofa
til íbúðar, en lögðu alla orku sína
í að fella skóginn og rækta jörð-
ina, því að ræktunin var undir-
staðan að afkomu þeirra. Sama
máli gegnir hér. Ræktunin er
undirstaða landbúnaðarins, hvar
sem er á jörðinni. Og engin bygg-
ing verður varanleg án traustrar
undirstöðu. Glæsileg hús skapa
ekki skilyrði til lífvænlegrar af-
komu í byggðahverfunum.
Landnema, sem byrjaði á því
að byggja sér stórt og varanlegt
hús, í stað þess að yrkja jörðina
og afla sér nauðsynlegra gagna
til þeirrar framleiðslu, sem af-
koma hans á að byggjast á, væri
líkt farið og manni, sem smíðaði
þak á hús sitt, áður en hann reisti
undirstöður þess. Og hver myndi
ekki brosa að slíkum manni?
En hið raunalega er, að einmitt
þetta sjónarmið virðist hafa átt
hér mikil ítök. í nýbýlalögunum
er ákvæði, sem til tekur hámark
þess hluta styrksins, sem verja
má til ræktunar á hinu nýja býli,
í stað þess að setja ákvæði um
lágmark þeirrar upphæðar. Af-
leiðingarnar tala sínu máli. Á
langflestum þeim nýbýlum, sem
43