Skipulagsmál höfuðborgarsvæðisins - 01.11.1982, Qupperneq 21

— sorpmagn ofl.
4. Aukaverkanir:
— föst úrgangsefni, sem
ekki er hægt að setja í sorp.
'— fljótandi úrgangsefni,
sem ekki er hægt að setja í
skolp.
— lofttegundur, ryk,
reykur, ólykt.
— hávaði.
— annað skynjanlegt t.d.
titringur.
5. Utlit bygginga og sýnileg
einkenni:
— veggir.
— inngangur.
— þak. skvggavarp, skjól.
— gluggar.
— skilti.
Sum þessara atriða eiga að
sjálfsögðu ekki við nema um
hluta af hinum mismunandi teg-
undum landnotkunar sem finn-
ast í hverri horg. Hluti ein-
kctinana er eins fvrir öll dæmi af
sama flokki landnotkunar en
önnur eru einstök: eiga einungis |
við á einum stað. Hér er ekki \
mögulegt að ræða um flokkun
landnotkunar eftir þessum eir-
kennum eða upplýsingakeríi
byggt á slíkri flokkun. Hvoj t
tveggja er þó nauðsynlegtn
grundvöllur þess að geta tekið
upp stjórnun á landnotkun..
Breytingar á landnotkun eru
margskonar. Margar þeirra eru
til bóta, eða að minnsta kosti eðli-
leg aðlögun þátttakenda í borgar-
lífinu að breyttum aðstæðum.
Hið sama er þó ekki hægt að segja
um allar breytingar. Þær geta ver-
ið einum aðila til ávinnings, en
öðrum til óþæginda og jafnvel
fjártjóns. Þær geta haft nei-
kvæðar afleiðingar fyrir fast-
eignaverð, þær geta valdið
annarri starfsem truflun.
Breyting á landnotkun getur orð-
ið þjónustukerfum borgarinnar
(gatnakerfi, vatnsveitu, rafveitu,
hitaveitu?) um megn, þær geta
valdið of mikilli umferð og þar
með slysahættu og óþægindum.
Þær geta aukið á bifreiðastæða-
þörf umfram það, sem að-
liggjandi svæði þolir og þar fram
eftir götunum.
Við stjórnun breytinga á land-
notkun er það oftast markmið að
ákveðin einkenni haldist eða þró-
ist. I íbúðahverfum er til dæmis
ekki æskilegt að staðsettar séu at-
hafnir, sem krefjasts mikils að-
flutnings efnis eða sem hafa í f«>r
með sér hávaða eða rykmyndun.
með sér hávaða eða rykmyndun.
Þar er hins vegar ef til vill ekki
óæskileg landnotkun, sem ekki
hefur á sér slík einkenni, en veitir
íbúum atvinnu eða þjónustu. Ef
leyft er önnur landnotkun en
íbúðir í íbúðahverfi þarf að
tryggja að þar fari ekki fram
starfsemi sem hefur í för með sér
skynjanleg einkenni, sem ckki
samrýmast staðsetningunni.
En livers vegna þarf opinbert
eftirlit með þessum málum? Fá
breytingar á landnotkun ekki
bezt notið sín í friði fyrir af-
skiptum? Bezt væri að geta svarað
því svo til að svo sé, en þannig er
það því miður ekki. Hér er þó
kannski ekki eins auðvelt að svara
til ogætla mætti við fyrstu sýn.
Að baki opinberum afskiptum
af notkun lands hlýtur að vera sú
sannfæring að það sé í þágu al-
manna heillar. Hér er ekki tæki-
færi til að fjalla af neinni ná-
kvæmni um það hvað telst vera al-
manna lieill. Dæmin sanna hins
vegar að ef ekki kemur til opin-
bert eftirlit hafa menn til-
hneigingu til að gæta ekki að
öryggi annarra eða þeim óþæg-
indurn, sem þeir kunna að valda,
ef það er ekki þeinr í hag. Al-
manna heill hefur á sér rnargar
hliðar þar sem orsakasamhengi
er það flókið að það er ekki á færi
annarra en þess félags, sem við
erum öll aðilar að aðtakast á við
vandann. Hér á eftir fcr stutt
upptalning og án skýringa á þeim
þáttunr, sem teljast lil almanna
heillar. Listinn ætti að gefa
nokkra ntynd af því hversu marg-
þætt hlutverk það er að stefna að
almannaheill:
1. Heilsa
2. Öryggi
3. Þægindi
4. Gæði umhverfis
5. Félagslegurjöfnuður
6. Félagslegt valfrelsi
7. Anægja (amenity)
Þá er komið að þriðju spurn-
ingunni, sem sett var fram í
upphafi: hvernig á að stjórna
landnotkun? Áður en þeirri
spurningu er svarað er rétt að líta
aðeins á það fyrirkomulag, sem
haft er á þcssum málum hér-
lendis í dag.
Aður var að því vikið að þéttbýl-
isþróun undnfarinna áratuga
hefur einkennzt af því að nýtt iand
er brotið til þéttbýlisnotkunar.
Ymis konar breytingar eru að
verða, sem munu valda því að þær
breyttu vinnuaðferðir, sem hér eru
gerðar að umræðuefni verða nauð-
synlegar. Allstór hverfi í eldri þétt-
býlisstöðunum eru orðin það göm-
ul að endurnýjun mannvirkja er
orðin nauðsynleg eða verður það á
næstu árum. Þessi hverfi hafa
gengið í gegn um breytingar á
undanförnum árum. sem hafa alls
ekki allar verið í samræmi við al-
manna heill.
Þegar hús eru bvggð vita yfir-
völd yfirleitt gjörla hvers konar
starfsem þar á að fara fram. Sömu
sögu er hins vegar ekki að segja af
því sem gerist eftir að bygging er
risin. Breyttum aðstæðum fyigja
breytingar á landnotkun: í þjón-
ustuþjóðfélaginu er íbúðarhúsi
breytt í skrifstofu, iðnaðarhúsi í
verzlun. Ef þessar breytingar eru
ekki þannig að ytra útliti húss sé
breytt eru þær ekki háðar umsögn
eðáeftirliti opinberra aðila, a.m.k.
ekki í raun.
Ætla má að sá rammi sem
breytingum á landnotkun er settur
sé skilgreindur í aðalskipulagi
hvers sveitarfélags. í Reykjavík er
t.d. í gildi aðalskipulag sem sýnir
ákveðna landnotkun fyrir hvern
byggðan reit í borginni. Þeir flokk-
ar landnotkunar, sem þar eru
sýndir eiu: íbúðarsvæði, verzlanir,
skrifstofur, opinberar stofnanir,
iðnaður og vörugeymslur og opin
svæði. Fyrir hvern reit er ákveðið
hámarksnýtingarhlutfall (fyrir
hverja lóð) og nokkur önnur at-
riði. Ekki er í greinargerðum skýrt
frá því hvernig standa eigi að því að
landnotkun verði sú, sem á kortinu
stendur. Ef litið er á þær breyting-
ar á landnotkun, sem orðið hafa
frá því aðalskipulagið tók fyrst
gildi, sést að lítið samband er milli
þeirra og þeirrar stefnu, sem aðal-
skipulagið mótaði. Reistar hafa
verið byggingar með öðruvísi
notkun en skipulagið gerði ráð
fyrir. Sem dæmi um slíkt má nefna
að stórbyggingin Austurver stend-
ur á svæði sem sýnt er sem íbúð-
arsvæði. Einnig hefur landnotkun
verið breytt frá því sem var mjög
víða í bænum. Stærsta dæmið er
e.t.v. í Múlahverfi, sem hefur á sér
allt annan svip an ætlunin var.
Fleiri tegundir breytinga haf.i
orðið en þær sem varða byggingar
21