Arkitektúr og skipulag - 01.12.1989, Síða 69

MIÐBÆIR BALTIMORE, BOSTON OG REYKJAVIKUR
í apríl órið 1989 fóru skipulagsnefnd Reykjavíkur og nokkrir
embœttismenn borgarinnar 1 kynnisferð til Bandaríkjanna.
Markmið ferðarinnar var að kynnast því nýjasta í
skipulagsmólum þar í landi og skoða ýmis nýleg dœmi um
skipulag. Ferðin hófst í Washington og lauk í Boston en í
millitíðinni hafði hópurinn óð í lengri eða skemmri tíma í Alex-
andríu, Reston, Cólumbíu, Baltimore, Phíladelphíu, New York,
New Haven og Providence. í ferðarlok hélt hópurinn fund um
gagnsemi ferðarinnar og er fundargerð sem þó var skrifuð
ógœt heimild um hana. Snemma í júlí var haldin kynning fyrir
kjörna fulltrúa, embœttismenn og nokkra aðra boðsgesti að
Kjarvalsstöðum. Flestir ferðalanganna höfðu þar framsögu,
sýndu Ijósmyndir, myndband og ýmis gögn sem þeim
óskotnuðust í ferðinni. Einnig fengu gestir afhenta eins konar
ferðadagbók.
Það sem hér fer ó eftir er engin ferðasaga, heldur frdsögn af vel
heppnuðu skipulagi í miðbœjum Baltimore og Boston. Borgirnar
eru ógœt dœmi um þœr breytingar sem margar gamalgrónar
hafnarborgir hafa gengið I gegnum seinustu órin, Að lokum
verður stuttlega fjallað um miðbce Reykjavíkur og Gömlu
höfnina íljósifrósagnarinnaraf borgunumtveimur. ínœsta hefti
Arkitektúrs og skipulags verður fjallað um íbúðabyggingar í
Cólumbíu og Reston.
BALTIMORE. Saga Baltimore hófst órið 1729 þegar yfirvöld í
Maryland -fylki ókvdðu að gera bœ ó nyrðri bökkum Patapsco-
ór þar sem hún rennur út í Chesapeake-flóa, Baltimore varð
fljótt mikilvœg hafnarborg en vöxtur hennar og viðgangur var
þó hóður samgöngum inn í landið. Á 19. öld var lögð jórnbraut
til innsveitanna handan Appalachian-fjalla í því skyni að tryggja
stöðu Baltimore sem hafnarborgar. Engu að síður missti hún
spón úr aski sínum til New York þegar Erie-skipaskurðurinn var
gerður og til New Orleans þegar siglingar eftir Mississippi efldust.
Nýir uppgangstímar hófust með þungaiðnaði (stólframleiðslu)
ó 19. öld og skipasmíði í framhaldi af því, Höfnin nóði sér aftur
ó strik sem flutningahöfn ö þessari öld. Eftir heimsstyrjöldina
síðari urðu miklar breytingar ö flutningatœkni með tilkomu
gömanna. Þetta krafðist nýrrar hafnar og var hún gerð utar í
Chesapeake-flóa.
Innri höfnin, sem er elsti hluti Baltimore hafnar, varð útundan við
þessar breytingar enda bœði of þröng og grunn fyrir
gömaskipin. Fyrir vikið var henni lítill sómi sýndur og varð smöm
saman hið versta bcejarlýti. Miðborgin virtist líka hafa lifað sitt
fegursta (hversu fagurt sem það annars var) og útlitið hreint ekki
gott um miðbik sjötta öratugarins. Draumsýn þöverandi
skipulagsstjóra, Arthurs McVoys, um að einhvern tímann stceðist
borgin samanburð við Feneyjar, Rio de Janeiro og Stokkhólm var
líkari höði við þessar aðstœður.
Árið 1954 urðu tímamót í sögu Baltimore. Þegar hér var komið
sögu höfðu allmörg stór fyrirtceki fiutt úr miðbœnum, u.þ.b.
fjórðungur húsnœðis stóð auður og eignir féllu í verði. Þetta ör
var lokað einu stœrsta vöruhúsi borgarinnar, O'Neill's
Department Store, og þótti framömönnum í viðskiptalífinu þö
œði hart að stöðu sinni vegið. J. Jefferson Miller, formaður
samtaka verslunareiganda, tók af skarið. Hann stóð fyrir stofnun
miðbœjarsamtaka sem hans félagsskapur, bankar, stofnanir og
aðrir hagsmunaaðilar öttu aðild að, Um svipað leyti stofnuðu
helstu viðskiptamenn borgarinnar samtökin The Greater
Baltimore Committee. Fyrir atbeina samtakanna var stofnuð
skipulagsstofa örið 1957 og fjörmagnaði The Greater Baltimore
Committee hana að mestu leyti. Fyrsta verkið var almenn úttekt
ö um 90 hektara svœði í miðbœnum til undirbúnings skipulagi
þar. Þeir sem að þessu stóðu voru hins vegar smeykir um að
skipulagsvinnan tœki of langan tíma, að öhuginn fjaraði út ö
meðan og líklegir fjörmögnunaraðilar sneru sér að öðru. Þess
vegna var strax hafinn undirbúningur að byggingu Charles
Centers ö 12 hektara svœði milli smdverslanahverfis og
fjörmöiahverfis borgarinnar. Charles Center er því fremur hverfi
en verslanamiðstöð eins og nafnið gœti gefið til kynna.
Starfsemin þar er almenn miðbœjarstarfsemi, verslanir, skrifstofur
opinberar stofnanir o.þ.h.
Árið 1959 varð Charles Center að opinberu verkefni og þar með
höfðu einkaframtakið og borgaryfirvöld bundist samtökum um
enduruppbyggingu í Baltimore. Þetta var eins konar forleikur að
uppbyggingu hafnarsvœðanna sem nú stendur yfir. Árið 1963
lýstiTheodore R. McKeldin, þö nýkjörinn borgarstjóri, þvíyfirað nú
vœri komið að ncesta stóröfanga í uppbyggingu Baltimore. Innri
höfnin skyldi gerð að almennu útivistarsvœði, Þetta var í raun
tímamótaökvörðun því vannýtt hafnarsvœði voru í þö daga í
besta falli talin ölitleg götustœði. Endurbyggingin við Innri
höfnina var viðamikið framtak og því var stofnað sérstakt
framkvœmdafyrirtceki, Charles Center/lnner Harbor Manage-
ment Inc., til að stjórna uppbyggingunni. Fyrirrennari þess hafði,
eins og nafnið gefur til kynna, staðið að framkvœmdum við
Charles Center. Fyrirtcekið er í eigu hagsmunaaðila og er það
sem þeir kalla „non-profitting” sem þýðir að það gerir ekki út ö
ögóðann en vinnur fyrst og fremst að heill borgarinnar.
Charles Center og Innri höfnin eru mikilvcegir hlutar stœrri
öcetlunar sem tengist endurskipulagi allra hafnarsvœðanna,
almennri endurskipulagningu ö stórum svœðum í borginni og
víðtœku endurskipulagi gatnakerfisins. í þessu samhengi er rétt
að undirstrika það að Innri höfnin sem mesta athygli fcer er
einungis lítill hluti (4%) hafnarsvceðis Baltimore og hafði ekki nýst
fyrir hafnarstarfsemi í langan tíma.
Það var allan tímann von þeirra sem að Charles Center
framtakinu stóðu, að óhuginn sem það vekti myndi smita út fró
sér og örva menn til framkvcemda í öðrum borgarhlutum.
Jafnframt reyndu borgaryfirvöld að breyta ímynd borgarinnar
með þvl að styðja fjórhagslega Borgarhótíðina og jazzhótíð sem
í fyrstu voru haldnar í Charles Center. Með þessu vonuðust
yfirvöld eftir jökvceðara viðhorfi almennings gagnvart borginni.
Upp úr 1970 fór skipulag Innri hafnarinnar loks að skila örangri og
hver viðburðurinn rak annan. Árið 1972 fékk USF Constellation,
elsta skipið í flota Bandaríkjanna (byggt 1797) heimahöfn í Balti-
more. Ari seinna var Borgarhötíðin flutttil Innri hafnarinnar og fer
hún fram í september ör hvert. Á 200 öra afmceli Bandaríkjanna
var haldið mót seglskipa sem ötti sinn þött í því að festa Baltimore
í sessi sem skemmtibötahöfn, Vísindasafnið var opnað örið 1976
67
ARKITEKTÚR OG SKIPULAG