Arkitektúr og skipulag - 01.03.1990, Síða 59

ALVERKTAKA
af hverju?
ALVERKTAKA er heiti á ákveðnu samningsformi við
verklegar framkvæmdir. Hin síðari ár hefur skipuleg
notkun þessa forms farið vaxandi. Lítil hefð eða festa hefur
náð að myndast í þessu efni enn sem komið er og má því
umræða um það teljast æskileg.
Undirritaður hefur sem starfsmaður verk-
takafélagsins Istaks hf. haft umsjón með allmörgum
„alverkum" og fjallar hér á eftir um þetta form út frá sinni
reynslu.
. HVAÐ ER ALVERKTAKA?
Orðið alverktaki er nýyrði, sem er ætlað að koma í
stað enska orðsins „turnkey contractor“. Tengt því er síðan
talað um alverk, alverktöku og alútboð.
Þessi orð eru notuð, þegar einum aðila, alverk-
takanum, er falin hönnun, stjómun og framkvæmd ákveðins
verks, skv. fyrirmælum eða „forsögn“ verkkaupa.
HVAÐ ER NÝTT í ALVERKTÖKU?
Segja má að alverktaka sé ævafomt fyrirkomulag við
framkvæmdir, jafnvel elsta og algengasta aðferð sem þekk-
ist í heiminum. Hvað er þá nýtt í alverktöku? Til þess að
svara þeirri spumingu þarf að horfa um öxl. I upphafi aldar-
innar tíðkaðist að verkkaupi, er hugðist byggja hús eða
annað mannvirki, gerði samning við einn byggingarmeistara
um allt verkið; hönnun og framkvæmd. A þessum tíma
voru byggingar yfirleitt minni og einfaldari en nú. Mikill
fjöldi tæknimanna eins og starfar að þessum málum í dag
var þá ekki fyrir hendi, né heldur frumskógur opinberra
stjómvaldsfyrirmæla þar sem oft getur reynst erfitt að rata.
Þegar líða tekur á tuttugustu öldina, helst í hendur
hraðfara tækniþróun í byggingariðnaði og fjölgun
sérmenntaðra manna í ýmsum greinum iðnaðarins.
Jafnframt verður sú breyting á stöðu verkkaupa, að hann
þarf að leita til vaxandi fjölda hönnuða og iðnmeistara.
II. HEFÐBUNDIN AÐFERÐ
Síðustu áratugi hefur algeng aðferð við stærri framkvæmdir
opinberra aðila verið sú að bjóða verk út í opnum útboðum
til verktaka. Gangur mála er þá oft þessi:
1) Verkkaupi skipar byggingarnefnd, fulltrúum stjórnmála-
flokka og/eða annarra hagsmunaaðila.
2) Byggingamefnd ræður arkitekt og felur honum að gera
teikningar.
3) Fljótlega eftir að arkitektinn er byrjaður að teikna þarf
að ráða burðarþolshönnuð til þess að leiðbeina um hæð á
bitum, þykkt súlna og annað þess háttar.
Þegar arkitektinn er að mestu búinn að skila sínu verki,
tekur burðarþolshönnuðurinn til óspilltra málanna og
teiknar jám í steypuna og önnur burðarvirki. Á þessu stigi
eða fyrr ræður verkkaupi einnig aðra hönnuði; sérstakan
hönnuð til þess að teikna frárennslis- og vatnslagnir, annan
til þess að teikna loftræsilagnir og hinn þriðja til þess að
teikna raflagnir. Stundum hittist svo á að sami hönnuður
getur sinnt fleiri en einum þessara þátta.
4) Hönnuðir ljúka störfum sínum á því að gera útboðsgögn,
sem svo eru nefnd, en til þeirra teljast teikningar,
verklýsingar og samningsskilmálar. Þegar þessi gögn eru
fullgerð og frágengin í samráði við byggingamefndina er
síðan auglýst útboð. Útboð og framkvæmd verks eru oftast
unnin í nokkrum áföngum. Áfangaskipting getur verið
með ýmsum hætti, til dæmis þannig að grunnvinna er einn
áfangi, uppsteypa annar og innréttingar þriðji áfanginn.
Einnig er oft boðið út eftir faggreinum og verða þá oft mörg
útboð.
KOSTIR OG GALLAR HEFÐBUNDINNAR AÐFERÐAR
Sem kosti og galla við hina hefðbundnu aðferð má
nefna eftirtalið. Meginkosturinn er sá að aðferðin er
hefðbundin, þ.e.a.s. hún er vel þekkt af aðilum markaðarins.
E.t.v. má einnig nefna það sem kost við þessa aðferð, að
unnið er í mörgum smáum þrepum, en það gefur verkkaupa
möguleika á því að fylgjast vel með öllu ferlinu.
Helstu gallar aðferðarinnar eru hins vegar þeir að
framkvæmdatími verður langur og kostnaðarstýring oftast
ómarkviss. I hinni hefðbundnu aðferð er stjómunarþáttum
stundum lítill gaumur gefinn, þótt einstökum tækniþáttum
kunni að vera sinnt af kostgæfni. Það nægir ekki, ef
fullnægjandi samræmingu þeirra og heildaryfirsýn skortir.
III. ALVERKTAKA
Nú eru tímar hraðfara tækniþróunar. Örar breytingar
verða á þjóðfélaginu og þar á meðal á ytri aðstæðum
byggingariðnaðar. Stjórnvaldsfyrirmæli hvers konar, lög
57