Arkitektúr og skipulag - 01.04.1992, Síða 50

inn eins konar expressjónismi:
samkvæmt honum á arkitekt-
úrinn að vera tjáning tíðarandans
(sem er reyndar hegelsk hugmynd
og mjög rótgróin: athugum að
hún er líka siðferðilegs eðlis: arki-
tektúrinn á að tjá tíðarandann;
það er ekki sagt að arkitektúr
komist ekki hjá því að vera
afsprengi síns tíma en á þessu
tvennu er reginmunur. Þetta má
líka sjá í postmódernismanum að
því leyti sem hann er hugsaður
sem tjáning plúralisma). Einnig
skiptir miklu að módernisminn
hefur byggt ákveðið lífsform inn í
arkitektúrinn og skipulagið,
ákveðna skilgreiningu á lífi og
lifnaðarháttum almennings.
POSTMÓDERNISMI SEM
HUGMYND
Nú er það svo að ýmsar stefnur
hafa skotið upp kollinum sem
leiðir út úr „öngstræti módernism
ans“. Ein er sú að snúa algerlega
við blaðinu og endurvekja eldri
tækni og form, hennar hefur
eiginlega ekki gætt hér á landi
nema í mynd húsfriðunar. Onnur
er sú að breyta áherslunum án
þess að hafna grundvallargildis-
mati og fagurfræði módernism-
ans; hennar hefur einkum gætt í
því að tekið er tillit til umhverfis'
ins í stærð og ytri heildarlögun
húsanna, sem eru módern í stíl og
hugsun að öðru leyti. Þriðja leiðin
er sú sem hefur verið til umræðu á
þessu málþingi og hún er hinn
svokallaði postmódernismi.
Nú hefur þegar verið rætt
töluvert um þessa stefnu og ef til
vill ofaukið að koma með eina
útfærsluna á henni enn og það af
leikmanni á sviði arkitektúrs. En
þó er rétt að fram komi að eftir
því sem undirritaður hefur fengið
botn í postmódernismann í
arkitektúr þá má skoða hann sem
sambland af báðum þeim leiðum
sem nefndar voru hér að framan.
Hann er bæði módernismi og
andóf gegn módernisma. Til að
skilja hvað hér er á seyði er því
vænlegast að líta á postmódern-
ismann sem svar við að minnsta
kosti sumum ógöngum sem
módernisminn hefur lent í.
Lausn postmódernista byggist á
því að hafna siðferðilegu inntaki
módernismans og losa sig þar með
undan fagurfræðilegum kröfum
hans. Jafnframt er hugmyndin sú
að skapa arkitektúr sem væri
bæði faglegur og alþýðlegur,
byggður á nýrri tækni en með
hefðbundnu sniði. Postmódern'
isminn einkennist af tvíþættri
skírskotun, samsteypu nútíma-
tækni og hefðbundinna bygging-
arstíla þannig að arkitektúrinn
höfði bæði til fagmanna og til
almennra notenda. Bygging-
artækni nútímans er ekki hafnað,
heldur aðeins þeirri fagurfræði
sem tengdist þessari bygging-
artækni. Postmódernisminn nýtir
sér þær aðferðir sem þróaðar hafa
verið á tímabili nútímastefnunn-
ar, en fagurfræðileg gildi sín, form
og minni, sækir hann í
staðbundna byggingarhefð eða
hefðbundna vestræna bygging-
arlist. Þannig er i einu og sama
verkinu leitast við að uppfylla
mismunandi þarfir og óskir. I
postmódernismanum eru því
farnar aðrar leiðir í vali á
fagurfræðilegum gildum án þess
þó að hafna skilyrðislaust öllu því
sem módernisminn hefur áorkað.
I hnotskurn má því segja að í stað
einnar nútímahefðar sé komin
samsteypa úr mörgum hefðum og
að horft sé annað en til nútíma-
hefðarinnar í leit að stíl og fagur-
fræðilegum gildum. Útilokunar-
tilhneigingum nútímastefnunnar
er hafnað en í staðinn kemur
samsteypustíll sem er ekki
byggður á einni skírskotun, heldur
felur í sér tvöfalda skírskotun að
minnsta kosti. Postmódernisminn
er því bæði framhald og afnám
módernismans, þverstæðukennd
tvíhyggja sem segja má að endur-
speglist með nokkrum hætti í
heiti stefnunnar (Jencks, bls. 10).
MIÐB/ERINN OG MÖGULEIKAR
POSTMÓDERNISMANS
Þessi afstaða sem ég mundi kalla
postmódernisma sem hugmynd
opnar að sjálfsögðu gífurlega
möguleika til úrvinnslu. En mér
virðist hins vegar sem hér á landi
hafi möguleikum póstmódern'
ismans verið lokað með ytri
stíleinkennum. Akveðinn
alþjóðlegur stíll, sem einkennist
af klassískum tilvitnunum, hefur
komið í staðinn fyrir sjálfstæða
úrvinnslu úr postmódernismanum
sem hugmynd. I stað grunnhug-
myndar sem byggist á tvíhyggju,
tvöfaldri skírskotun til hins nýja
og hins gamla, hefur komið
einfaldur alþjóðlegur stíll, og
hann jafnvel þynntur út í það sem
ef til vill mætti kalla íslenskan
verktakastíl. Frá þessu eru
vitaskuld undantekningar.
En ég vildi leyfa mér að nota
gamla miðbæinn í Reykjavík sem
dæmi um það sem ég hef verið að
segja hér, nota hann til að útlista
það og skýra mál mitt. Samt vildi
ég fá að byrja á nýja miðbænum
til glöggvunar. Við skulum fyrst
taka eftir því að sjálf hugmyndin
um nýjan miðbæ sem svari
kröfum nýs eða breytts tíma (eða
búi þær til eins og einhverjir
mundu segja) er módern í eðli
48