AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.08.1997, Side 48

sveitarfélögum stjórnsýsluvaldið í hendur. Þess-
vegna hefur félagsmálaráðherra hlaupið undir
bagga með þessari slæmu hugmynd og lagði í vor
fram á Alþingi frumvarp um breytingu á sveitar-
stjórnarlögunum. Þar segir að gengið skuli „út frá
því að staðarmörk sveitarfélaga sem liggja að mið-
hálendi íslands verði framlengd inn til landsins.
Sama gildir um staðarmörk sveitarfélaga á jökl-
um.“ Sú stefna sem í þessu frumvarpi er mörkuð
gengur í fyrsta lagi þvert á ríkisstjórnarfrumvarp
um þjóðlendur sem einnig var lagt fram á síðasta
þingi. Má slík málsmeðferð furðu sæta.
í öðru lagi gengur þetta frumvarp þvert á almanna-
hagsmuni landsmanna. Vitanlega á að lýsa því yf-
ir með löggjöf og í stjórnarskrá að Miðhálendið sé
sameign íslensku þjóðarinnar, ekki síður en fiskur-
inn í sjónum. Það á síðan að varðveita hin ósnort-
nu víðerni í sem mestum mæli og gera þar þjóð-
garða sem stærstir yrðu í Evrópu. Þá fyrst yrði
þessi önnur mesta auðlind íslands tryggð um alla
framtíð.
Miðhálendið er um 40% af öllu íslandi. Það segir
sína sögu um mikilvægi þessa máls, en bendir
jafnframt til þess að saman geti farið verndun og
skynsamleg landnýting í þágu virkjunar þeirra
vatnsfalla sem þar er að finna. En slíkt mun aldrei
gerast ef stjórnsýsla þessa víðfeðma svæðis er
ekki á einni hendi heldur 40, þar sem deilt verður
um alla hluti innbyrðis. Hætt er við að skynsamleg
landnýtingarsjónarmið og náttúruvernd lyti þar í
lægra haldi.
ÞJÓÐLENDUR OG EIN YFIRSTJÓRN
En hvað er þá til ráða um framtíðarskipan Miðhá-
lendisins sem gerir ísland öðru fremur að ein-
stæðu landi meðal þjóða heims? Svo þarf að skipa
málum að Miðhálendið allt lúti einni stjórn hvað öll
stjórnsýslumálefni snertir svo tryggt sé að hægri
höndin viti hvað sú vinstri gerir og heildarhags-
munir allra landsmanna séu í heiðri hafðir í allri
framtíðarnýtingu þess. Er hér ekki síst átt við sam-
ræmi það sem þarf að ná milli náttúruverndarsjón-
armiða og beislunar vatnsfallanna í þágu stóriðju í
framtíðinni. Þar er hvert spor vandstigið og rangar
ákvarðanir gætu valdið óbærilegu tjóni um aldir.
Svo vel vill til að lausnin á framtíðarskipan þessara
mála hefur þegar séð dagsins Ijós. Á síðasta Al-
þingi lagði ríkisstjórnin fram frumvarp til laga um
þjóðlendur. Kjarni þess er sá að þar er íslenska rík-
ið lýst eigandi lands og hvers konar landsréttinda
og hlunninda í þjóðlendum sem ekki eru háð
einkaeignarrétti. Þjóðlenda er í frumvarpinu skil-
greind sem landsvæði utan eignarlanda þó að ein-
staklingar eða lögaðilar kunni að eiga þar takmörk-
uð eignarréttindi.
Með frumvarpinu fellur því eignarréttur á Miðhá-
lendinu til ríkisins nema aðrir eigi þar sannanlega
rétt og því fylgir að meginstjórnsýsluhafinn verður
aðeins einn, þ.e. forsætisráðuneytið. En jafnframt
er þar gert ráð fyrir því að sveitarfélögin komi einn-
ig inn í myndina og þurfi bráðabirgðaleyfi þeirra til
nýtingar lands og landsréttinda innan þjóðlendn-
anna.
í greinargerð frumvarpsins er þetta nánar skýrt svo
að til er lagt að forræði á ráðstöfun lands og lands-
gæða innan þjóðlendna verði skipt milli forsætis-
ráðherra og sveitarfélaganna. Hér er fylgt þeirri
stefnu að ekki sé ástæða til þess að forsætisráð-
herra þurfi að koma að veitingu leyfa til skamm-
tímaráðstöfunar á landi svo sem eitt sumar, heldur
eigi að vera nægjanlegt að fá í því tilviki leyfi við-
komandi sveitarstjórnar enda gert ráð fyrir því að
forsætisráðherra setji á grundvelli 2. mgr. 4. gr. al-
mennar reglur um veitingu slíkra leyfa.
Auk þessa er gert ráð fyrir að þjóðlendurnar verði
undir eftirliti byggingar- og skipulagsyfirvalda sem
taka til landsins alls.
VERNDUN OG SKYNSAMLEG LANDNÝTING
Ekki þarf að fara í grafgötur um það að hér er kom-
in miklu ásættanlegri lausn framtíðarmála miðhá-
lendisins en sú að fá alla stjórnsýslu þess í hendur
nokkrum sveitarfélögum. Segja má að hér sé um
mjög skynsamlega málamiðlun að ræða milli sjón-
armiðanna tveggja: Forsætisráðuneytið fer með
alla yfirstjórn og setur reglur um nýtingu og vernd-
un auðlinda Miðhálendisins en jafnframt fá hin
staðbundnu yfirvöld, sveitarfélögin, heimild til
skammtímaráðstöfunar lands í samræmi við hinar
almennu reglur.
Með þessu fyrirkomulagi ætti að vera tryggt að
mikill meirihluti þjóðarinnar sem ekki býr í „hálend-
issveitarfélögunum" njóti þar jafns réttar og heima-
menn.
En mestu máli skiptir vitanlega að sem fyrst verði
settar skynsamlegar reglur um landnýtingu á mið-
hálendinu og verndun auðlinda þess, m.a. gegn
ágangi búfjár. Þess vegna ættu allir þeir sem nátt-
úruvernd láta sig varða að skila athugasemdum
við tillögur samvinnunefndarinnar um Miðhálendið
til Skipulags ríkisins áður en fresturinn rennur út
10. desember. ■
46