AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.12.1998, Síða 15

borgarumhverfið
Samræmt heildarskipulag grænna
svæöa er ein af þeim skipulagshug-
myndum sem mikiö hefur verið haldið
á lofti í borgum víöa í Evrópu og
Bandaríkjunum á seinustu árum. Hug-
myndin á rætur sínar aö rekja til lands-
lagsarkitektsins Frederic Law Olmsted sem hreifst
af breiöstrætum og trjágöngum Parísarborgar.
Hann mælti meö því aö í New York og Boston yröu
útbúin breiðstræti „parkways", sem heföu grænt
yfirbragð og heföu því hlutverki aö gegna að tengj-
a saman skrúögaröa borgarinnar. Hugmyndin var
sannanlega góö. Eftir þessum leiöum voru lagðar
reinar fyrir hestvagna sem buöu gestum og gang-
andi upp á rólegt og afslappandi feröalag og
útiveru í fjölbreyttu mannlífi og umhverfi. Þegar
vélknúin umferö tók viö af hestvögnum misstu
þessar leiöir sinn upprunalega sjarma og aðskiln-
aöur gangandi og akandi umferðar fylgdi óhjá-
kvæmilega í kjölfariö.
Hugtakiö „parkways" þróaöist yfir í hugtakiö
„grænar leiöir" eöa „greenways" á áttunda ára-
tugnum til aö mynda tengsl á milli hreyfinga um-
hverfissinna og til að innleiða í hugtakiö ýmis nátt-
úrleg svæöi sem ekki mátti herja á meö stórvirkum
sláttuvélum og illgresiseyði. Engu aö síöur er mik-
ið af svokölluðum grænum svæöum eöa nátt-
úrusvæðum innan borga oft einangraö og daufleg.
Hluta vandamálsins má rekja til þess aö tengsl á
milli opinna svæöa innan borga hafa rofnað og
þau því út úr almannaleið. Upprunalega hugmynd-
in á bakvið breiðstræti Olmsteds var sú upplifun
aö komast mætti á milli skrúögaröa borgarinnar í
fjölbreyttu og gróöursælu umhverfi, iðandi af
mannlífi.
Ef skipulag borgar gerir ráö fyrir því að ákveðin
prósenta lands sé frátekin fyrir opin svæöi þá
getur dreifing þessara svæöa veriö meö ýmsu
móti. Mynd 1 lýsir sex hugmyndafræðilegum val-
kostum á dreifingu opinna svæöa í borgum sem
eru einnig um margt einkennandi fyrir skipulags-
sögu opinna svæöa. (A) stendur fyrir Central Park
í New York. (B) stendur fyrir smátorg sem gerð
voru í íbúðahverfum víöa í evrópskum borgum á
átjánduöld. (C) stendur fyrir hugmyndir félags-
fræöinga á áttunda áratugnum um gerö misstórra
útivistarsvæða, samanber „Greater London De-
velopment Plan“ frá árinu 1976. (D) stendur fyrir
dæmigerðan gönguás í íbúöahverfi sem oft er lítið
notaöur og óheppilegur til útivistar. (E) stendur
fyrir þekkta áætlun Patric’s Abercrombie frá árinu
1944 (The Greater London Plan) um samfelld
græn svæöi um og umhverfis London. (F) lýsirval-
kosti þar sem orðið grænt í hugtakinu „grænum
leiðum" er notaö um vistlegt umhverfi en ekki ein-
göngu um gras, gróöur eöa opin svæöi. Hug-
myndin er sú aö útbúa einskonar grænan vef sem
tengir sig inn í og umhverfis byggöina og samans-
tendur af neti útivistarsvæða, gönguleiöa og stræt-
um og torgum borgarinnar. Vefurinn er grænn í
Mynd 1. Sex hugmyndafræðilegir vaikostir á
dreifingu opinna svæöa. (Turner,1987)
þeim skilningi aö um vistlegar eöa gróðurríkar
göngu- og hjólreiöaleiöir er aö ræöa sem liggja á
milli opinna svæöa um byggðina. Þannig getur
verslunargata veriö græn ef hún er vistleg og
gangandi vegfarendum er gert hátt undir höföi.
Skipulag sem miðar aö því aö koma á grænum vef
um borgarlandið þarf aö þjóna margvíslegum þörf-
um borgarbúa og mótast af ríkjandi byggöamynstri
og skipulagi.
13
BJORN AXELSSON, LANDSLAGSARKITEKT