Úrval - 01.04.1953, Qupperneq 49

ORSAKALÖGMÁUÐ OG EÐLISFRÆÐI NtJTlMANS
47
þó stjómað af gangverkslög-
máli.
Æsing í vetnisframeind.
Tvennt mælir einkum gegn
þessari skýringu. Annað er það
að til eru miklu einfaldari hlut-
ir en kjarni radíumfrumeindar-
innar sem hegða sér þó á svip-
aðan hátt. Til dæmis eru ein-
ungis tvær kjarnaeindir í hverri
frumeind vetnis, prótóna og
nautróna. Nú er unnt að koma
aukaorku inn í frumeindina, æsa
hana upp eins og það er stimd-
um kallað. En frumeindin
kemst að jafnaði fljótlega úr æs-
ingimni aftur, hún sendir orkuna
frá sér sem ljóskvanta, en hve-
nær það verður er ekki unnt að
segja fyrir, og jafnvel þótt bom-
ar séu saman tvær frumeindir,
önnur nýbúin að fá orku-
skammtinn en hin búin að halda
honum lengi, þá er ekkert lík-
legra að sú fyrmefnda verði
síðari til að losa sig við orkuna
en hin. Hin mótbáran er sú, að
jafnvel þótt gengið sé að gang-
verks-hugmyndinni eru menn
litlu nær, til dæmis er alls ekki
unnt að komast að því hvenær
ákveðinn kjami muni deyja. Til
þess væri nauðsynlegt að fylgj-
ast með prótónunum og naut-
rónunum inni í frumeindinni. En
það bannar óvissu-samhengið:
athugun á einni ögn sem væri
nógu nákvæm til að koma að
gagni myndi slöngva henni langt
út úr kjarnanum. Sá sem ætl-
aði að framkvæma þessa at-
hugun væri líkt á vegi staddur
og blindur maður sem ætlar að
gera við úr með tækjum járn-
smiðs.
Til era þó mælingar sem unnt
er að framkvæma án þess að
skemma kjamann, en við enga
þeirra hafa nokkra sinni sézt
ellimerki eða hrörnunar á
kjarna. Menn hafa ekki orðið
varir við neinar breytingar.
Ef einhverjar innri hræringar
era til, sem stefna að dauða
kjamans, þá eru að minnsta
kosti engin verksummerki sjá-
anleg. Vera kann að einhver
hulin öfl séu að verki inni í
kjarnanum, en menn þekkja
ekkert til þeirra, og það sem
meira er um vert: geta ekki
orðið þeirra varir nema með
því að eyðileggja kjamann.
Reglan um að forðast skýring-
ar sem ekki er unnt að sann-
reyna, bendir því á þörf skýr-
ingar þar sem gengið sé fram
hjá hugsanlegum hreyfingum
inni í kjarnanum.
Skýrt með varúð.
Kvantafræðin bjóða upp á
slíka skýringu. Að vísu er að-
allega beitt orðtækjum og tákn-
um úr stærðfræði og tækni; en
til eru einnig drög að lýsingu
þar sem notuð era orð úr dag-
legu lífi eins og orðið öldur. En
lesandinn má ekki láta sér detta
í hug að ögnin færist til eftir
öldulínu eða verði fyrir áhrif-