Póllinn - maj 2023, Qupperneq 56

Fátækt
Áhrif á sjálfsmynd og menntun
Samkvæmt nýjustu tölum frá Barnaheill er gert ráð fyrir að um 11.000 til 12.000 börn á Íslandi
séu í hættu á að búa við fátækt og félagslega einangrun. Það er mjög lág tala miðað við önnur
evrópsk ríki og þessi tala fer lækkandi með árunum. Ég spái í þessum tölum oft, fyrir týpískan
Íslending eru þessar tölur háar, það hjálpar ekki að ég ólst upp í kringum fólk sem höfðu ekki
upplifað fátækt (eða voru kannski bara góð í að fela það), og upplifði mig mjög einangraða. Ég hef
upplifað fátækt nærrum alla mína ævi, og varð fyrir vanrækslu út af þessari fátækt. Ég er
öryrkjabarn og alin upp af einstæðri móður. Ég upplifði félagslega einangrun þar sem flestir sem
ég ólst upp með voru úr efnaðari fjölskyldum. Stéttin mín hefur því átt mikinn þátt í því að byggja
upp sjálfsmyndina mína og hjálpað mér að sjá hvar ég stend innan samfélagsins. Ég varð því fyrir
miklu sjokki þegar ég fattaði að aðrir nemendur í háskólanum upplifðu ekki allir sömu
stéttavitund eða sæju stéttina sína sem hluti af sjálfsmynd sinni. Þess vegna vil ég nýta þetta
tækifæri og varpa ljósi á fátækt og hvaða áhrif hún hafi á sjálfsmynd fólks innan menntakerfisins.
Áður en ég byrja vil ég koma því á framfæri að ég bý í þeim forréttindahópi að vera hvít íslensk
kona, ég get aðeins talað út frá minni upplifun af fátækt. Hægt er að líta t.d. á upplifun Sönnu
Magdalenu Mörtudóttur og Anti-rasistana til að fá betri mynd upplifun rasisma og
fátæktarfordóma á Íslandi.
Menntakerfið hérlendis hefur marga galla, það er oftast ekki umdeild staðhæfing, en það er
sérstaklega slæmt fyrir krakka sem gleymast. Fátækir krakkar eru í miklum áhættuhópi á að verða
gleymt eða ýtt til hliðar innan kerfisins. Fátækir krakkar fá oftast ekki hjálp heima með
heimalærdóminn sinn, þau fá ekki pening til að taka þátt í félagslífinu, eiga ekki efni á því að fara í
afmæli eða halda upp á afmælið sitt og eiga oft ekki tækifæri til að fara í tómstundir eða íþróttir.
Fátækir krakkar eru mun líklegri að verða fyrir ofbeldi, kvíða, vanrækslu, félagslegri einangrun og
líklegri til að hætta í skóla. Börn með ADHD eða einhverfu eru einnig líklegri til að hætta í skóla
útaf þeim takmörkuðu úrræðum sem eru í boði og því líklegari að festast í fátækt. Fátæk börn eru
líklegri að eiga í erfiðleikum með námið því kerfið er ekki byggt fyrir fólk eins og þau. Kennarar
innan kerfisins búast ekki einu sinni við því að það séu börn sem fá ekki allt það sama og aðrir
krakkar inn í þeirra stofum. Krökkunum líður oftar eins og þau séu heimsk, letingjar, eigi ekki
skilið hjálp og séu ósýnileg. Þau eru líklegri til að hætta að mæta. Ef börnin seinna meir neyðast til
að hætta skóla eru þau líklegri að verða sjálf fátæk og þá einnig líklegra til að hið sama gerist við
börnin þeirra. Þetta er endalaus vítahringur.
Krakkar finna fljótt fyrir því að kerfið sé að berjast gegn þeim, þeim líður eins og þau séu ekki
nógu góð, nógu dugleg, nógu gáfuð eða eiga skilið hjálp, stuðning og skilning. Félagslega ná
krakkarnir ekki að kynnast öðrum krökkum eins vel, aðrir krakkar eru uppteknir í tómstundum
og íþróttum, aðrir krakkar hafa efni á því að gera félagslega hluti, eins og fara í bíó, afmæli eða
bjóða vinum sínum heim til sín. Foreldrar fátækra barna líður oft alveg eins, fá enga hjálp og geta
ekki hjálpað börnum sínum. Börn hætta að mæta í skólann og sama tíma hafa foreldrarnir ekki líf
fyrir utan vinnu. Þau verða algjörlega ósýnileg og einangruð. Því fylgir gríðarleg skömm hjá
foreldrunum sem fer sjálfkrafa til barnanna þeirra, skömm að hafa ekki tíma til að þrífa, geta
boðið fólki heim, eiga aldrei nógu mikinn pening og finnst þau sjálf vera aumingjar fyrir að þurfa
að biðja um hjálp. Foreldrarnir og börnin verða ósýnileg og hverfa frá því umhverfi sem ætti að
vera stéttblendið í fullkomnum heimi. Sjálfsmyndin þeirra verður brotin. Það er augljóst að
vandamálið er ekki fólkið eða krakkarnir heldur kerfið sjálft. Ég tel að ein af bestu leiðunum til að
minnka fátækt og áhrifum hennar sé að breyta menntakerfinu. Fátæk börn þurfa oftast meiri
skilning, aðstoð og það sé almennt hlustað á þau og þarfir þeirra. Námið þarf að vera fjölbreyttara
og á að láta öllum líða vel.
54