Heima er bezt - 01.12.2004, Qupperneq 4

Nú, þegar þetta er ritað, líður óðum að jólum, þeirri
miklu hátíð, bæði ljóss og verslunar í dag, og alls þess sem
þeim fylgir, ys og þys, „fólki á hlaupum, í innkaupum“
eins og segir í ágætum dægurlagatexta.
Hann er orðinn nokkuð takmarkaður, friðurinn, sem oft-
lega er nefndur í tengslum við jólin, og sem fólk er oft ám-
innt um að finna fyrir, þ.e. ffiður jólanna. Hann vill nú
orðið, drukkna í hlaupum og kaupum, ef svo má segja.
Þetta er auðvitað afar mikið undir hverjum og einum
komið að sjálfsögðu, og einhverjir eru þeir sjálfsagt til sem
tekst að láta ekki hraða tímans og umhverfisins, rugla sig í
ríminu hvað þetta varðar, en mig grunar samt að þá sé
hægt að telja á fingrum annarrar handar, eins og sagt er.
Eitt af megintáknum jólanna er, og hefur reyndar verið
um langa hríð, jólatréð. Ég hygg að það sé ofarlega í sinni,
oft, þegar fólk rifjar upp jól æsku sinnar, ég tala nú ekki
um ef hafður er í huga sá tími þegar hamagangurinn og
lætin í kringum jólin var kannski aðeins minni en hann er í
dag.
Ég minnist þess t.d. úr minni æsku, að jólatréð var jafnan
skreytt með perum sem voru í kertalíki, ef svo má segja,
neðst á þeim var flöt kúla, sem glersúla, í eftirmynd kertis,
stóð upp úr. Og inni í þessum kertum, sem voru í
margvíslegum litum, líkt og jólaseríurnar í dag, var vökvi,
sem var þeirrar náttúru að upp cftir kertinu stigu í sífellu
loftbólur, sem eins og dönsuðu í sífellu upp eftir kertinu.
Ég man að mér þótti oft gaman að sitja og fylgjast með
þessum hljóðlausa dansi loftbólanna í glerkertaseríunni, og
margvíslegum litum hennar, líkt og þær væru að dansa
hver við aðra. Það fylgdi bæði friður og skemmtun þeirri
sýn og hún er yfirleitt fljót að koma upp í hugann þegar
hugsað er til liðinna jóla.
Lengi vel, eins og flestum er kunnugt, var notast við
kerti á jólatijám, en það mun hafa verið aðstoðarmanni
Edisons, uppfinningamannsins fræga, Edward Johnson að
nafni, sem hugkvæmdist það fyrstum að útbúa ljósaperur
sem mætti nota sem skreytingu á jólatré, árið 1882. Sú
ágæta uppfinning var þó auðvitað ekki til gagns nema þar
sem rafmagn var fyrir hendi, svo kertin áttu eflir leika stórt
hlutverki vítt og breitt um heiminn, enn um stund, eftir
framkvæmd hugmyndar aðstoðarmannsins. Fjöldafram-
leiðsla jólaljósasería hófst síðan árið 1890.
Ætli það hafi ekki svo verið einn upphafs þátturinn í því
að gera jólatrjáaiðnaðinn að því stórveldi sem segja má að
hann sé orðinn í dag. Nú orðið eiga hundruðir þúsunda
manna um heim allan atvinnu sína undir ræktun jólatrjáa
og verslunar með þau. Úti í heimi mun verslunin skiptast í
ræktendur sem rækta og höggva trén sjálfir fyrir verslanir
og svo þá sem bjóða kaupendum að koma sjálfir á
ræktarsvæðið og velja sér tré, jafnvel höggva það líka.
Jólatrjáaiðnaður veltir, eins og reyndar flest orðið í
kringum jólin, stórum milljarðaupphæðum, ef heimurinn
er allur talinn, og víða eru búgarðar þar sem ekkert er ann-
að til atvinnu en ræktun jólatrjáa.
Sagt er að jólatijáasiðurinn eigi reyndar rætur sínar, ef
svo má að orði komast, langt aftur í aldir, jafnvel talsvert
fyrir fæðingu Krists. Rómverjar munu hafa skreytt tré á
miðsvetrarhátíðum sínum með málmplötum og eftir-
myndum af Bakkusi, einum guða sinna og þeir settu einnig
12 kerti á tréð, til heiðurs sólguðinum.
A sama tíma mun það hafa tíðkast í norður Evrópu á
meðal Drúída, að binda ávexti á greinar tijánna og kökur,
sem mótaðar voru í eftirmyndir fugla, fiska og annarra
dýra, til heiðurs aðalguði þeirra. Þeir settu líka kerti á trén,
til heiðurs sólguðinum.
Til er vel þekkt saga um upphaf jólatrésins, þar sem segir
að Marteinn Lúther hafi verið á gangi á skógarstíg á
stjörnubjartri vetrarnótt og virt fýrir sér sígræn trén og
tindrandi stjömublikið, sem barst til hans í gegnum
greinaþykknið fýrir ofan. Þegar hann kom heim úr
göngunni á hann að hafa reynt að lýsa þessari fegurð fyrir
konu sinni og börnum, en varð orða vant í þeirri lýsingu.
Hann greip því til þess ráðs að ná í lítið sígrænt grenitré út
í skóg, sem hann setti upp inni í húsi þeirra og skreytti með
logandi kertum, til þess að reyna að ná fram einhverju af
þeim áhrifum sem hann hafði orðið fyrir á göngu sinni. En
um miðja sextándu öld urðu svo skreytt tré, vinsæl í
Þýskalandi og Frakklandi.
Breska konungsfjölskyldan átti líka sinn þátt í að auka
vinsældir jólatrjánna, með því að skreyta fýrsta jólatréð í
Windsor kastala árið 1841. Albert, eiginmaður Viktoríu
drottningar, mun hafa skreytt þar fýrsta jólatréð með með
kertum, sælgæti, ávöxtum og brauði. Og segir ekki ein-
hvers staðar á þá leið, að „það sem höfðingjamir hafast að,
hinir halda sér leyfist það“, svo ekki er að efa að
konungsljölskyldan breska hefur átt sinn þátt í að flýta
fýrir vinsældum jólatrjánna og svo sjálfsagt fleira fýrirfólk
síðar.
Til íslands berst jólatijásiðurinn líklega ekki fýrr en upp
úr aldamótunum 1900, og eins og gefur að skilja, var ekki
um auðugan garð að gresja hjá íslendingum hvað varðaði
tré, svo lengi framan af notaðist fólk við heimasmíðuð tré,
Framhald á bls.567.
532 Heima er bezt