Heima er bezt - 01.12.2004, Síða 38

ölr /fróðleí<ksfinjmr)í rgjpi mik Jón R. Hjálmarsson:

Kópernikus og
heimsmyndin
Frá elstu tímum hafa menn
verið að velta fyrir sér ýmsum
kenningum um lögun jarðarinnar,
gang himintungla og
himingeiminn yfirleitt og setja
fram skoðanir og tilgátur um þau
efni. Lengi vel trúðu flestir því
að jörðin væri miðpunktur
alheimsins og að yfir henni
hvelfdust síðan fjölmargir
kristalshimnar, sem sól, tungl og
stjörnur væru fest á eða að á
hvolfþökum þessum væru mörg
göt sem guðdómleg birta
himnanna lýsti gegnum. Þá voru
líka flestir á einu máli um að
jörðin væri flöt eins og
pönnukaka og flyti á sjónum,
sem enginn vissi hvar endaði.
Sumir þóttust þó vita að á
endimörkum heimsins steyptist
sjórinn fram af miklu hengiflugi í
ógurlegum fossaföllum. Af þeim
sökum voru margir lengi vel
tregir til að sigla langt út á hafið,
því að þeir töldu að þá kynnu
þeir að lenda út af jörðinni og
týnast að eilífu. En ekki voru
allir sannfærðir um að
heimsmynd þessi væri rétt og þegar í fornöld höfðu
grískir lærdómsmenn sett fram skoðanir sem brutu á bága
við hefðbundnar kenningar. Einhver gleggsta lýsing á
annarri heimsmynd var sú sem gríski fjölfræðingurinn
Kládíos Ptolemaios hafði sett fram í merkilegri bók á
annarri öld eftir Krist. Hann gekk að vísu út frá því að
jörðin væri miðpunktur alheimsins, en sagði jafnframt að
hún væri hnöttur, sem sól, tungl og reikistjörnur snerust
um eftir hringlaga brautum. En
þessar skoðanir voru ekki
viðurkenndar, nema af fáum,
og á miðöldum og raunar
talsvert lengur stóðu kirkjunnar
menn traustan vörð um hina
eldri heimsmynd og þeir, sem
öðru trúðu, máttu sannarlega
gæta sín. Loks gerðist það svo
á 16. öld, að hugsuðurinn
Kópernikus kom fram með þá
heimsmynd sem fljótlega var
viðurkennd sem hin eina sanna
og rétta og við höfum notast
við til þessa dags.
Nikulás Kópernikus
var fæddur í verslunarborginni
Torún í Póllandi árið 1474 og
ólst þar upp hjá foreldrum
sínum. Þau hjón voru allvel
stæð og gátu því kostað þennan
son sinn í skóla, en hann sýndi
snemma óvenju miklar og
góðar gáfur. Sem fulltíða
maður stundaði hann
háskólanám heima í Póllandi
og einnig á Ítalíu árum saman.
Á námsárunum lagði hann fyrir sig
hinar fjölbreytilegustu vísinda-
greinar, svo sem guðfræði,
lögfræði, læknisfræði, stærðfræði
og stjörnufræði. Eitt með öðru sem
hann lagði sig eftir var kirkjuréttur
og lauk hann doktorsprófi í þeirri grein. Meðan hann var
enn á Ítalíu var hann útnefndur til að vera kórsbróðir við
dómkirkjuna í Frauenburg í Austur-Prússlandi og til þess
heiðurs naut hann stuðnings móðurbróður síns, sem var
566 Heima er bezt